Πού οφείλεται η κατακράτηση υγρών στην εγκυμοσύνη;

Εν ολίγοις, η κατακράτηση υγρών στην εγκυμοσύνη οφείλεται σε αλλαγές τόσο στα αγγεία, όσο και στη λειτουργία των νεφρών κατά την εγκυμοσύνη.

Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, οι εκκρινόμενες τότε ορμόνες επιδρούν επί των αγγείων, προκαλώντας της διαστολή τους, δηλαδή την αύξηση της διαμέτρου τους. Κατά συνέπεια, καταγράφεται μία πτώση της αρτηριακής πίεσης, ενώ το αίμα, που κυκλοφορεί στα αγγεία δεν αρκεί πλέον για να τα «γεμίσει». Παράλληλα, διαστέλλονται και τα αγγεία, που αιματώνουν τους νεφρούς και αυξάνεται η ροή στα όργανα αυτά. Οι νεφροί είναι τα όργανα, που – μεταξύ άλλων – ρυθμίζουν την ποσότητα υγρών στο σώμα μας. Προκειμένου να επιτευχθεί αύξηση της ποσότητας του αίματος, ώστε η πίεση να φθάσει σε επίπεδα ικανά και να εξασφαλισθεί η αιμάτωση τόσο των οργάνων της μητέρας, όσο και του μωρού μέσω του πλακούντα, οι νεφροί αρχίζουν να κατακρατούν επιπλέον ποσότητα νερού και ηλεκτρολυτών (στοιχείων, που διαλύονται στο αίμα). Τα κατακρατηθέντα επιπλέον υγρά «μοιράζονται» μεταξύ του αίματος και του υπολοίπου σώματος. Σύμφωνα με την ανωτέρω αναφερθείσα μελέτη του 2016 ο όγκος του αίματος της μητέρας αυξάνεται κατά 1200ml με 1600ml πάνω από τον όγκο, που καταγράφεται εκτός κύησης, ποσοστό αύξησης, το οποίο αντιστοιχεί στο 45% περίπου. Ο δε όγκος των υγρών, που κατακρατείται στο υπόλοιπο σώμα αυξάνεται κατά 30% έως 50% εν σχέσει με τον όγκο των υγρών, που καταμετράται εκτός εγκυμοσύνης (Soma-Pillay και συνεργάτες, 2016).

Φαίνεται, πως ο συνολικός όγκος του νερού του σώματος κατά την εγκυμοσύνη αυξάνεται κατά 6 έως 8 λίτρα, ενώ 8 στις 10 έγκυοι αναφέρουν οίδημα σε κάποιο στάδιο της κύησης (Davison, 1997).

Επομένως, η κατακράτηση υγρών στην εγκυμοσύνη θεωρείται ένα κατά κανόνα φυσιολογικό φαινόμενο…

Πώς εκδηλώνεται η κατακράτηση υγρών στην εγκυμοσύνη;

Καταρχήν, η κατακράτηση υγρών καταγράφεται και στη ζυγαριά. Τα 6 έως 8 λίτρα νερού αντιστοιχούν κατά προσέγγισιν σε 6 με 8 κιλά, τα οποία συνυπολογίζονται στη συνολική αύξηση βάρους κατά την εγκυμοσύνη.

Επίσης, η συντριπτική πλειοψηφία των εγκύων αναφέρουν οίδημα στα κάτω άκρα ειδικά μετά από παρατεταμένη ορθοστασία.

Το οίδημα αυτό συχνά εντοπίζεται και στα άνω άκρα και ειδικά στα δάκτυλα. Ενίοτε δε ένεκα του οιδήματος στα άνω άκρα, πολλές γυναίκες αναφέρουν και εμφάνιση συμπτωμάτων, που συνδέονται με το σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα. Γυναίκες μάλιστα, που εμφάνιζαν τη συμπτωματολογία αυτή και πριν από την εγκυμοσύνη, ενδέχεται να παραπονεθούν για επιδείνωσή της.

Το οίδημα επηρεάζεται από τη ζέστη;

Ο όρος «οίδημα» είναι πρακτικά ταυτόσημος με τον όρο «πρήξιμο» και εξαρτάται από την κατακράτηση υγρών.

Το σώμα μας διαθέτει μηχανισμούς, χάρη στους οποίους η θερμοκρασία του διατηρείται σταθερή στους 36,5οC περίπου. Σε ιδιαίτερα θερμά περιβάλλοντα ένας εκ των βασικών τέτοιων μηχανισμών είναι και η εφίδρωση. Εντούτοις, η έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες για παρατεταμένο χρονικό διάστημα ενίοτε «κάμπτει» τους μηχανισμούς αυτούς και τότε μιλάμε για «υπερθερμία». Οι επιπτώσεις της ζέστης στο σώμα καλύπτουν ένα φάσμα συμπτωμάτων προοδευτικά αυξανόμενης σοβαρότητας, τα οποία ξεκινάνε από «καλοήθη» συμπτώματα, όπως είναι η εκδήλωση κραμπών (επώδυνων μυϊκών σπασμών) και οιδήματος στα άκρα, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις φθάνει να απειληθεί η υγεία και η ίδια η ζωή του ατόμου, οπότε μιλάμε για «θερμοπληξία» (Gauer & Meyers, 2019; Leiva & Church, 2023).

Επομένως, δεδομένου, ότι η εγκυμοσύνη και η ζέστη είναι δύο ανεξάρτητοι αιτιολογικοί παράγοντες εκδήλωσης οιδήματος, ιδιαίτερα των κάτω άκρων, μην εκπλαγείτε, αν μετά από παρατεταμένη έκθεσή σας στη ζέστη του καλοκαιριού, το «πρήξιμο» στα πόδια και στα χέρια σας γίνει ακόμα πιο ενοχλητικό. Αναμενόμενον είναι υπό τέτοιες συνθήκες τα παπούτσια σας να μην σας μπαίνουν και να αναγκάζεστε να φοράτε συνεχώς «ανοικτά» υποδήματα, όπως σαγιονάρες, ή, αν υποφέρετε από σύνδρομο καρπιαίου σωλήνα, τα χέρια σας να αρχίσουν να πονάνε περισσότερο.

Πώς μπορεί η έγκυος να αντιμετωπίσει τη ζέστη;

Στοιχεία καταδεικνύουν, πως η έκθεση της εγκύου τόσο σε υψηλές, όσο και σε χαμηλές θερμοκρασίες ως αποτέλεσμα έχει την αύξηση της ψυχικής πίεσης, που αυτή αισθάνεται (Lin και συνεργάτες, 2017). Η έκθεση της εγκύου σε υψηλές θερμοκρασίες, ιδιαίτερα, όταν το χρονικό διάστημα της έκθεσης είναι μακρύ, έχει συσχετισθεί και με αύξηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης επιπλοκών της κύησης, όπως είναι οι υπερτασικές διαταραχές, ο διαβήτης και τα καρδιαγγειακά νοσήματα, καθώς και ο πρόωρος τοκετός, η πρόωρη ρήξη θυλακίου, η κολπική αιμόρροια, ο ενδομήτριος εμβρυϊκός θάνατος ή η αποβολή (Lakhoo και συνεργάτες, 2024).

Μερικά μέτρα, που μπορείτε να λάβετε τους καλοκαιρινούς ειδικά μήνες, ώστε να αντιμετωπίσετε τη ζέστη είναι:

  • Να αποφεύγετε τις μετακινήσεις τις πιο ζεστές ώρες της ημέρας. Συνήθως οι ώρες αυτές εκτείνονται από τις 10 το πρωί, έως τις 4 το απόγευμα.
  • Να ενυδατώνεστε επαρκώς. Η ενυδάτωση επιτυγχάνεται κατά κύριο λόγο με την κατανάλωση νερού, όμως μπορεί να επιτευχθεί και με την κατανάλωση χυμών ή γάλακτος, καθώς και φρούτων, όπως είναι το καρπούζι και το πεπόνι ή λαχανικών, όπως τα αγγουράκια. Εντούτοις τα ποτά και οι τροφές αυτές περιέχουν και θερμίδες, οι οποίες προσμετρώνται στη συνολική ημερήσια πρόσληψη θερμίδων. Η υπερβολική πρόσληψη θερμίδων, οδηγεί και σε υπέρμετρη αύξηση του βάρους. Εξάλλου, αν κατά την κύηση εμφανίσατε διαβήτη, πριν τα καταναλώσετε, συνεννοηθείτε με τον ιατρό σας. Αν και η κατανάλωση αναψυκτικών δεν απαγορεύεται σε γενικές γραμμές κατά την εγκυμοσύνη, η ασφαλής οδός είναι η αποχή…
  • Να φροντίσετε τα γεύματά σας να είναι μικρά, συχνά και ελαφρά. Η πέψη των τροφών είναι μία από τις σωματικές λειτουργίες, δια των οποίων παράγεται θερμότητα. Όσο πιο δύσπεπτο είναι το γεύμα, τόσο αυξάνεται και η παραγόμενη θερμότητα και κατ’ επέκτασιν αυξάνεται και η θερμοκρασία του σώματος. Γενικά προτιμάτε τα ψητά ή τα βραστά και αποφύγετε τις σάλτσες, τα τηγανητά και τα λιπαρά.
  • Να φοράτε ελαφρά και άνετα ρούχα, τα οποία επιτρέπουν τον αερισμό του σώματος, όπως είναι φορέματα ή παντελόνες και «ανοικτά» παπούτσια.
  • Για να μειωθεί το οίδημα στα πόδια μπορείτε, όσο αυτό είναι δυνατόν, να αποφεύγετε να τα αφήνετε να «κρέμονται» από το κάθισμα. Καλύτερο θα ήταν να χρησιμοποιείτε κάποιοι υποπόδιο (σκαμπώ) ή αν είστε ξαπλωμένη να βάζετε κάτω από τα πόδια σας ένα ή δύο μαξιλάρια, ώστε αυτά να μένουν «ανασηκωμένα»
  • Αν έχετε συμπτώματα συνδρόμου καρπιαίου σωλήνα, τότε ανακούφιση, μπορεί να βρείτε και αν χρησιμοποιείτε κάποιο περικάρπιο, που περιορίζει την κάμψη του καρπού και μετριάζει το οίδημα, αφού ασκεί ήπια πίεση στην περιοχή. Σε κάποιες περιπτώσεις συνιστάται και η χρήση σκληρού κηδεμόνα, που στηρίζει τον καρπό σας ειδικά κατά τη διάρκεια του ύπνου, οπότε και είναι πιθανό να κρατήσετε τον καρπό σας σε κάμψη, χωρίς να το αντιληφθείτε, για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Μερικές γυναίκες επωφελούνται και από την εφαρμογή πάνω στον καρπό παγοκύστης ή αν βάλουν τα χέρια τους μέσα σε κρύο νερό καθώς και αν κάνουν ήπιες μαλάξεις στην περιοχή του καρπού. Υπάρχουν και κάποιες ασκήσεις, που ενδεχομένως να βοηθήσουν στον περιορισμό των συμπτωμάτων. Οι ασκήσεις αυτές περιλαμβάνουν την ήπια κάμψη και έκταση του καρπού, καθώς και αργές περιστροφικές κινήσεις της άκρας χείρας. Φυσικά, αν νιώσετε πόνο, όσο κάνετε τις ασκήσεις αυτές, τότε σταματήστε αμέσως. Τέλος, αν τα συμπτώματα είναι ιδιαίτερα ενοχλητικά, ενδέχεται να συσταθεί και η χορήγηση αναλγητικής αγωγής, η οποία όμως είναι συμβατή με την κύησης.

Πώς μπορώ να γνωρίζω, ότι είμαι επαρκώς ενυδατωμένη;

Η αλήθεια είναι, πως είναι κάπως δύσκολο να παρακολουθήσει κάποιος πόσο νερό καταναλώνει στην πραγματικότητα.

Θα μπορούσατε όμως να αποκτήσετε τη συνήθεια – τουλάχιστον κατά τη διάρκεια της κύησης – να γεμίζετε κάθε πρωί δύο μπουκάλια νερό και να τα έχετε μαζί σας και να πίνετε από αυτά. Έτσι στο τέλος της ημέρας, θα γνωρίζετε πόσο νερό ήπιατε.

Όμως, όσο απλό και να ακούγεται αυτό, δεν είναι πάντα εύκολο να «κρατήσετε» τη συνήθεια αυτή, ιδιαίτερα, αν εργάζεστε και οι ρυθμοί της δουλειάς σας «απορροφούν».

Συμπτώματα αφυδάτωσης περιλαμβάνουν:

  • δίψα
  • ξηροστομία
  • ξηροφθαλμία
  • αίσθημα καύσου στην ούρηση (πιθανή ουρολοίμωξη)
  • πονοκέφαλο
  • αίσθημα αδυναμίας ή ζάλης
  • δυσκολίες συγκέντρωσης
  • καταβολή

Πάντως το επίπεδο ενυδάτωσής σας μπορείτε να το παρακολουθείτε και από το χρώμα των ούρων σας. Παρακάτω, μπορείτε να δείτε έναν πίνακα, που δημοσιεύθηκε από την Εθνική Υπηρεσία Υγείας του Ηνωμένου βασιλείου (National Health Service/ NHS).

 

 

Στον πίνακα αυτό βλέπουμε ένα χρωματικό δείκτη, ο οποίος ανταποκρίνεται στο χρώμα των ούρων. Συγκρίνοντας το χρώμα των ούρων σας με το δείκτη αυτόν, μπορείτε κατά προσέγγισιν να εκτιμήσετε το βαθμό ενυδάτωσής σας.

Δείτε και το σχετικό video, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο mothersblog.gr, στην ομάδα ειδικών του οποίου ανήκουμε!

Κλείστε ΕΔΩ το ραντεβού σας, για να αντιμετωπίσουμε όποιο θέμα εγκυμοσύνης σας απασχολεί!

Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!

 

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας

 

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Davison JM. Edema in pregnancy. Kidney Int Suppl. 1997 Jun;59:S90-6. PMID: 9185112.

Gauer R, Meyers BK. Heat-Related Illnesses. Am Fam Physician. 2019 Apr 15;99(8):482-489. PMID: 30990296.

Lakhoo D, Brink N, Radebe L, Craig M, Pham M, Haghighi M, Wise A, Solarin I, Luchters S, Maimela G, Chersich M. Impacts of heat exposure on pregnant women, fetuses and newborns: a systematic review and meta-analysis. Res Sq [Preprint]. 2024 Jul 18:rs.3.rs-4713847. doi: 10.21203/rs.3.rs-4713847/v1. Update in: Nat Med. 2025 Feb;31(2):684-694. doi: 10.1038/s41591-024-03395-8. PMID: 39070614; PMCID: PMC11275988.

Leiva DF, Church B. Heat Illness. [Updated 2023 Apr 10]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK553117/

Lin Y, Hu W, Xu J, Luo Z, Ye X, Yan C, Liu Z, Tong S. Association between temperature and maternal stress during pregnancy. Environ Res. 2017 Oct;158:421-430. doi: 10.1016/j.envres.2017.06.034. Epub 2017 Jul 6. PMID: 28689033.

Soma-Pillay P, Nelson-Piercy C, Tolppanen H, Mebazaa A. Physiological changes in pregnancy. Cardiovasc J Afr. 2016 Mar-Apr;27(2):89-94. doi: 10.5830/CVJA-2016-021. PMID: 27213856; PMCID: PMC4928162.