Λίγα λόγια εισαγωγικά…
Ο κόλπος είναι κατ’ ουσίαν ο σωλήνας, ο οποίος συνδέει το αιδοίο με την είσοδο της ενδομητρικής κοιλότητας, δηλαδή το έξω τραχηλικό στόμιο.
Στον κόλπο διεισδύει το εν στύσει πέος κατά τη σεξουαλική επαφή, εντός αυτού εκσπερματώνει ο άνδρας προκειμένου να επιτευχθεί γονιμοποίηση του ωαρίου και έναρξη κύησης και εξ’ αυτού εξέρχεται το μωρό κατά το δεύτερο στάδιο του τοκετού και ο πλακούντας στο τρίτο στάδιο του τοκετού.
Τι είναι η ατροφική κολπίτιδα;
Η κατάληξη – ίτις (ή – ίτιδα) υποδηλώνει φλεγμονή του ιστού, περιγράφεται στο πρώτο συνθετικό της λέξης. Έτσι κολπίτις (ή κολπίτιδα) είναι ο όρος, με τον οποίον αναφερόμαστε στη φλεγμονή του κόλπου.
Ο όρος «ατροφική κολπίτις» περιγράφει την κατάσταση «συρρίκνωσης» των κολπικών ιστών εξαιτίας της έλλειψης οιστρογονικής δράσης.
Επομένως, ο όρος «ατροφική κολπίτις» περιγράφει μία φλεγμονή του κόλπου, η οποία απαντάται συχνά μετά την εμμηνόπαυση και συνδέεται με την ατροφία των ιστών, λόγω μειωμένης οιστρογονικής δράσης.
Η παραγωγή οιστρογόνων από τις ωοθήκες είναι ο παράγων, που προάγει την ωρίμανση του κόλπου κατά την εφηβεία.
Η μείωση της παραγωγής οιστρογόνων από τις ωοθήκες συνεπάγεται και μείωση της οιστρογονικής δράσης επί των ιστών του κόλπου. Θα πρέπει να τονίσουμε, πως η μείωση της παραγωγής οιστρογόνων είναι σταδιακή και αρχίζει αρκετά χρόνια πριν από αυτήν καθαυτήν την εμμηνόπαυση. Έτσι και σταδιακή είναι και η μείωση στης οιστρογονικής δράσης στους κολπικούς ιστούς, οι οποίοι προοδευτικά ατροφούν.
Στην παρακάτω εικόνα μπορούμε να συγκρίνουμε το τοίχωμα του κόλπου, όταν υφίσταται επαρκής οιστρογονική δράση, κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας και όταν η οιστρογονική δράση έχει εκπέσει μετά την εμμηνόπαυση.
Παρατηρούμε, ότι όσο οι ωοθήκες παράγουν επαρκείς ποσότητες οιστρογόνων, το τοίχωμα του κόλπου έχει μεγαλύτερο πάχος, αλλά και μεγάλο αριθμό πτυχώσεων, που επιτρέπουν την έκπτυξή του κατά την σεξουαλική επαφή και τον τοκετό.
Η φλεγμονή αυτή χαρακτηρίζεται από ερυθρότητα των κολπικών ιστών και την εκροή κολπικών υγρών, ενώ η γυναίκα εκτός από κνησμό και δυσπαρευνία, συχνά αναφέρει και αίσθημα καύσου.
Τι σχέση έχει το κάπνισμα με την ατροφική κολπίτιδα;
Καταρχάς αξίζει να αναφερθούμε σε μελέτη του 1996 στην οποία συμμετείχαν 1638 μη καπνίζουσες, και 531 καπνίζουσες επί διαστήματος μεγαλυτέρου των 30 ετών, χωρίς συνοδά προβλήματα υγείας. Όλες οι συμμετέχουσες είχαν ήδη εισέλθει στην εμμηνόπαυση και ο μέσος όρος ηλικίας τους ήταν τα 58 έτη. Στα πλαίσια της συγκεκριμένης μελέτης ελήφθησαν κολπικά επιχρίσματα από όλες τις γυναίκες, τα οποία εν συνεχεία εξετάσθηκαν στο μικροσκόπιο από κυτταρολόγο, όπως γίνεται και για το test Παπανικολάου. Οι συντάκτες του συγκεκριμένου πονήματος παρατήρησαν, πως οι χαρακτηριστικές της ατροφικής κολπίτιδας αλλαγές στο τοίχωμα του κόλπου ήταν εντονότερες στις περιπτώσεις των γυναικών, που κάπνιζαν εν συγκρίσει με ό,τι συνέβαινε στο κολπικό τοίχωμα αυτών, που απείχαν από αυτή τη συνήθεια. Επιπροσθέτως, οι καπνίζουσες εισέρχονταν στην εμμηνόπαυση κατά μέσο όρο 2 έτη νωρίτερα από τις μη καπνίζουσες με μέσο όρο ηλικίας εμμηνόπαυσης τα 48,5 και τα 50,5 έτη αντίστοιχα.
Ανάλογα ήταν και τα συμπεράσματα μελέτης του 2001, στα οποία επίσης κατεγράφη στις κυτταρολογικές εξετάσεις εντονότερη ατροφία σε καπνίζουσες, οι οποίες μάλιστα εισέρχονταν στην εμμηνόπαυση κατά μέσο όρο 2,4 έτη νωρίτερα από τις μη καπνίζουσες.
Γιατί το κάπνισμα συνδέεται με την ατροφική κολπίτιδα;
Οι ακριβείς μηχανισμοί, μέσω των οποίων ένεκα του καπνίσματος επιδεινώνεται η ατροφική κολπίτιδα μετά την εμμηνόπαυση, δεν έχουν προς ώρας τουλάχιστον (το παρόν άρθρο συντάχθηκε στις 2/1/2024) απολύτως διασαφηνισθεί. Εντούτοις έχουν διατυπωθεί κάποιες ευλογοφανείς σχετικές υποθέσεις.
Μία εκ των υποθέσεων αυτών συνδέει την εκδήλωση ατροφικής κολπίτιδας με την επιρροή του καπνίσματος στην κυκλοφορία του αίματος προς τη μήτρα και τα γεννητικά όργανα της γυναίκας. Όπως αναφέρεται σε μελέτη του 2011, το κάπνισμα ως αποτέλεσμα έχει την μείωση της κυκλοφορίας του αίματος προς τα γεννητικά όργανα ακόμα και σε γυναίκες μικρότερης ηλικίας, που δεν διανύουν την κλιμακτήριο ή εν πάσει περιπτώσει δεν έχουν μπει στην εμμηνόπαυση. Θα ήταν λογικό να υποθέσει κανείς, πως τέτοια παρεμπόδιση της ροής του αίματος συμβαίνει και σε γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση.
Εξάλλου, σύμφωνα με τα στοιχεία, που εκτίθενται σε μελέτη του 2022, όσον αφορά γυναίκες με ατροφία του κόλπου, το κάπνισμα συνδέεται με αγγειοσύσπαση (δηλαδή σύσπαση των μυϊκών τοιχωμάτων των αγγείων) με επακόλουθο τη μείωση της αιματικής ροής και των κολπικών εκκρίσεων, γεγονός, που επιδεινώνει τη σχετική με την ατροφία συμπτωματολογία.
Έτερος μηχανισμός, ο οποίας θα μπορούσε να εμπλέκεται στην εκδήλωση ατροφικής κολπίτιδας σε νεώτερες γυναίκες ή στην επιδείνωση των συμπτωμάτων της κλινικής αυτής οντότητας, φαίνεται, ότι είναι η παρεμπόδιση της οιστρογονικής δράσης, που είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της υγείας του κόλπου, εξαιτίας της δράσης ουσιών του τσιγάρου. Η αντιοιστρογονική δράση του τσιγάρου έχει τεκμηριωθεί εδώ και αρκετά χρόνια, όπως αναφέρεται τόσο σε μελέτη του 1990, όσο και σε πιο πρόσφατη μελέτη του 1999.
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Kalogeraki A, Tamiolakis D, Relakis K, Karvelas K, Froudarakis G, Hassan E, Martavatzis N, Psaroudakis E, Matalliotakis J, Makrigiannakis A, Koumantakis E, Delides G. Cigarette smoking and vaginal atrophy in postmenopausal women. In Vivo. 1996 Nov-Dec;10(6):597-600. PMID: 8986469.
Karamanidis D, Tamiolakis D, Koutsougeras G, Tripsanas CH, Retzos K, Karidis S, Liberis B. Cigarette smoking and the degree of maturation of the vaginal squamous epithelium in postmenopausal women. Clin Exp Obstet Gynecol. 2001;28(4):274-6. PMID: 11838758.
Battaglia C, Battaglia B, Mancini F, Persico N, Nappi RE, Paradisi R, Venturoli S. Cigarette smoking decreases the genital vascularization in young healthy, eumenorrheic women. J Sex Med. 2011 Jun;8(6):1717-25. doi: 10.1111/j.1743-6109.2011.02257.x. Epub 2011 Apr 7. PMID: 21477023.
Flores SA, Hall CA. Atrophic Vaginitis. [Updated 2022 Oct 31]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK564341/
Baron JA, La Vecchia C, Levi F. The antiestrogenic effect of cigarette smoking in women. Am J Obstet Gynecol. 1990 Feb;162(2):502-14. doi: 10.1016/0002-9378(90)90420-c. PMID: 2178432.
Malnick SD, Somin M, Attali M. Smoking, ageing, and oestrogen. Lancet. 1999 Sep 11;354(9182):955. doi: 10.1016/S0140-6736(05)75708-1. PMID: 10489987.
