Μα η εποχή επηρεάζει τελικά τη διάθεσή μας;
Με βάση τα συμπεράσματα παλαιότερης τηλεφωνικής μελέτης, το 92% των ανθρώπων αναφέρουν μεταβολές στη διάθεσή τους ανάλογα με την εποχή, ενώ για το 27% των ανθρώπων οι εποχικές μεταβολές στη διάθεσή τους χαρακτηρίζονται ως «αρκετά σοβαρές, ώστε να αντιμετωπίζονται ως πρόβλημα». Συγκεκριμένα, η πλειονότητα των ερωτηθέντων «αισθάνονταν χειρότερα» κατά τους χειμερινούς μήνες (Kasper και συνεργάτες, 1989).
Από τα στοιχεία φαίνεται, πως η διάθεση ενός εκάστου επηρεάζεται σε κάποιο – ενδεχομένως σημαντικό βαθμό – και από την εποχή του χρόνου. Συγκεκριμένα, η αρνητική διάθεση, η κατάθλιψη, ο θυμός και η αντιδραστικότητα καταγράφουν τα χαμηλότερα επίπεδά τους κατά τους καλοκαιρινούς μήνες (Harmatz και συνεργάτες, 2000).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει μελέτη, στα πλαίσια της οποίας αναλύθηκαν περισσότερες από 800 εκατομμύρια δημοσιεύσεις στο Twiter εντός χρονικού διαστήματος 4 ετών. Οι συντάκτες της μελέτης αυτής κατέληξαν στο συμπέρασμα, πως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες «κορυφώνεται» η «στενάχωρη» διάθεση (Dzogang και συνεργάτες, 2017).
Επιπροσθέτως, μία ανάλυση 765 εκατομμυρίων των τραγουδιών, που ακούγονται μέσω διαδικτύου (μέσω Spotify), από κατοίκους 51 χωρών, κατέδειξε, πώς όσο μεγαλύτερη είναι η ημέρα, τόσο η επιλογή της μουσικής παρουσίαζε μία «ροπή» προς τραγούδια με περισσότερη «ενέργεια». Αντίθετα, σε περιοχές ή εποχές, που η ημέρα ήταν βραχύτερη, οι προτιμήσεις των ακροατών στρέφονταν προς πιο «ήρεμα» τραγούδια. Οι επιστήμονες με βάση τα στοιχεία αυτά διατύπωσαν την υπόθεση, πως η επιλογή της μουσικής αντικατοπτρίζει τη διάθεση των ανθρώπων, με αποτέλεσμα αυτή να είναι «εύθυμη», όταν ο καιρός είναι ηλιόλουστος και ζεστός και πιο «κατεσταλμένη», όταν ο καιρός είναι κρύος και μουντός (Park και συνεργάτες, 2019).
Αξίζει να γίνει και μία αναφορά στη λεγόμενη Εποχική Συναισθηματική Διαταραχή (Seasonal Affective Disorder/ S.A.D.). Πρόκειται ένα είδος καταθλιπτικής διαταραχής, η οποία χαρακτηρίζεται από επεισόδια βαθιάς κατάθλιψης κατά τους φθινοπωρινούς ή χειμερινούς μήνες, με την ένταση της συμπτωματολογίας να φθίνει την άνοιξη και το καλοκαίρι. Η συγκεκριμένη διαταραχή χαρακτηρίζεται από παροδική λύπη, η οποία επηρεάζει σημαντικά τη διάθεση, αλλά και τις γνωστικές λειτουργίες, έως και τη λειτουργία του σώματος εν γένει. Τα άτομα με SAD συχνά εκδηλώνουν υπερυπνία και υπερφαγία με έντονη επιθυμία κατανάλωσης τροφών πλούσιες σε υδατάνθρακες. Η συχνότητα της SAD κυμαίνεται από το 1% έως και το 10% του πληθυσμού με αυτήν να μειώνεται όσο πλησιάζουμε στον ισημερινό με τους επιστήμονες να υποθέτουν, πως η εκδήλωσή της συσχετίζεται με την ηλιοφάνεια (Munir και συνεργάτες, 2024).
Τι είναι ορμόνες;
Ο όρος ορμόνη είναι διεθνής (αγγλιστί «hormones») και προέρχεται από την ελληνική λέξη «ορμώ» ( = θέτω σε κίνηση, ξεκινάω).
Οι ορμόνες παράγονται από εξειδικευμένα όργανα του σώματος, τα οποία ονομάζονται αδένες και δια του αίματος μεταφέρονται σε όργανα «στόχους», τα οποία εντοπίζονται μακριά από τους αδένες.
Όταν οι ορμόνες έλθουν σε επαφή με το «όργανο – στόχο», τότε ενώνονται με συγκεκριμένες δομές, που εντοπίζονται στα κύτταρα του οργάνου αυτού. Οι δομές αυτές ονομάζονται υποδοχείς (βλ. εικόνα).
Η ένωση της ορμόνης με τους αντίστοιχους σε αυτήν υποδοχείς, θέτει σε λειτουργία συγκεκριμένες χημικές αντιδράσεις στα κύτταρα του οργάνου, επηρεάζοντας τη λειτουργία του. Οι ορμόνες λοιπόν, με τη δράση τους «θέτουν σε κίνηση» (εξού και το όνομά τους) συγκεκριμένες λειτουργίες των «οργάνων – στόχων».
Μπορεί οι ορμόνες να ευθύνονται για τις διακυμάνσεις της διάθεσης ανάλογα με τις εποχές;
Έχει διατυπωθεί η υπόθεση, πως η βιοχημεία του εγκεφάλου επηρεάζεται από την εποχή. Συγκεκριμένα, πως η παραγωγή της σεροτονίνης (πρόκειται για μία ουσία, δια της οποίας μεταδίδονται τα ηλεκτρικά σήματα του εγκεφάλου και ανήκει στην κατηγορία των νευροδιαβιβαστών) αυξάνεται, όταν αυξάνεται και η έκθεση του ατόμου στο φως επηρεάζοντας έτσι και τη διάθεσή του (Lambert και συνεργάτες, 2002).
Στον εγκέφαλο εξάλλου εντοπίζονται και ειδικοί υποδοχείς, που ονομάζονται υποδοχείς για τα οπιοειδή. Πρόκειται για υποδοχείς, η δραστηριότητα των οποίων επηρεάζει σημαντικότατα την τη διάθεση του ατόμου. Με αυτούς τους υποδοχείς μάλιστα «αλληλεπιδρούν» και οι οπιοειδείς ναρκωτικές ουσίες, όπως είναι τα διάφορα ηρεμιστικά ή η ηρωίνη. Έχει παρατηρηθεί, πως ο αριθμός και η δραστηριότητα των υποδοχέων αυτών αυξάνεται ανάλογα με την έκθεση στον ήλιο και κορυφώνεται την άνοιξη (Sun και συνεργάτες, 2021).
Ειδική αναφορά αξίζει να γίνει και στην ορμόνη κορτιζόλη, η οποία – μεταξύ των πολλών της λειτουργιών – ρυθμίζει και την αντίδραση του σώματος στην πίεση (το stress) (Thau και συνεργάτες 2023) με τα επίπεδά της να καταγράφονται υψηλότερα κατά την το φθινόπωρο και το χειμώνα εν σχέσει με τα αντίστοιχα της άνοιξης και του καλοκαιριού (Hadlow και συνεργάτες, 2014).
Μία άλλη ορμόνη, που με τη δράση της επηρεάζει κατά κύριο λόγο την επιθυμία μας για ύπνο, την οποία και εντείνει, είναι η μελατονίνη, η οποία εκκρίνεται από εξειδικευμένη περιοχή του εγκεφάλου. Η έκκριση της μελατονίνης μεταβάλλεται ανάλογα με την εποχή κατά τρόπον, που η τάση μας για ύπνο (υπνηλία) είναι το χειμώνα εντονότερη από ότι το καλοκαίρι (Zerbini και συνεργάτες, 2021).
Υπάρχει λόγος να εξεταστώ, αν αισθάνομαι κόπωση, τώρα το φθινόπωρο;
Η έκκριση και κατ’ επέκταση και η δράση των ορμονών επηρεάζεται από την εποχή. Επομένως, η «τυπική» κόπωση του φθινοπώρου δεν είναι από μόνη της λόγος υποβολής σας σε εξετάσεις. Εντούτοις, επί εμμονής των συμπτωμάτων ενδεχομένως να σας γίνουν συστάσεις για έλεγχο κάποιων ορμονών, όπως είναι αυτές του θυρεοειδούς αδένα, ή του αιματοκρίτη σας, προκειμένου να ελεγχθεί το ενδεχόμενο της αναιμίας.
Δεν αποκλείεται εξάλλου κατά τους φθινοπωρινούς μήνες η κόπωση να μην οφείλεται σε κάποια ορμονική διαταραχή, αλλά σε κάποια ιογενή λοίμωξη, αφού η συχνότητα τέτοιου είδους λοιμώξεων κορυφώνεται κατά τους φθινοπωρινούς μήνες.
Σε ό,τι αφορά το γυναικολογικό έλεγχο, αυτός διενεργείται είτε στα πλαίσια της τυπικής τακτικής γυναικολογικής εξέτασης, είτε, αν προκύψουν «έκτακτοι» λόγοι, όπως διαταραχές στην περίοδο.
Πώς μπορώ να αντιμετωπίσω την δυσάρεστη διάθεση και την κόπωση του φθινοπώρου;
Διάφορα επιστημονικά στοιχεία έχουν καταδείξει την αποτελεσματικότητα της Κλινικής Ύπνωσης στην αντιμετώπιση πιεστικών (στρεσογόνων) καταστάσεων, αλλά και στην αντιμετώπιση διαταραχών στη διάθεση (Olendzki και συνεργάτες, 2020; Elkins, 2022; Khazraee και συνεργάτες, 2023).
Τι είναι η κλινική ύπνωση;
Ο πλήρης τίτλος της εν λόγω μεθόδου είναι «Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία». Κατ’ ουσίαν σε αυτή «συνδυάζεται» η ύπνωση με τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία.
Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία είναι ένα είδος ψυχοθεραπείας, το οποίο εστιάζει στον τρόπο, που οι σκέψεις, οι πεποιθήσεις και οι στάσεις ζωής ενός εκάστου επηρεάζουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του. Το συγκεκριμένο είδος θεραπείας αποσκοπεί στην απόκτηση εκ μέρους του θεραπευομένου δεξιοτήτων, χάρη στις οποίες αυτός θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει με τρόπο λειτουργικό διάφορες καταστάσεις, που ο ίδιος αντιλαμβάνεται ως προβληματικές. Εν ολίγοις, δια της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας εξετάζονται οι γνωσίες («ο τρόπος σκέψης») και οι συμπεριφορές («ο τρόπος δράσης») και αξιολογείται το κατά πόσον αυτές βοηθούν στην αντιμετώπιση των προκλήσεων της ζωής. Εν τέλει διερευνάται το ενδεχόμενο δυνατότητας εκτέλεσης τροποποιήσεων των γνωσιών και των συμπεριφορών, προκειμένου να καταστούν χρηστικές, αποτελεσματικές και λειτουργικές (Chand και συνεργάτες, 2023).
Στα πλαίσια της «Γνωσιακής Συμπεριφορικής Κλινικής Υπνοθεραπείας» η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία συνδυάζεται με την Κλινική Ύπνωση. Ο όρος Κλινική Ύπνωση θεωρείται πρακτικά ταυτόσημος με τον όρο Υπνοθεραπεία (Geagea και συνεργάτες, 2024). Ως ύπνωση ορίζεται μία κατάσταση, στην οποία το άτομο βρίσκεται σε εγρήγορση (είναι ξύπνιο) και εν πλήρει συνειδήσει (έχει αντίληψη της κατάστασης), ενώ η προσοχή του έχει αποσπασθεί από το άμεσο περιβάλλον και έχει εστιασθεί σε «εσωτερικές εμπειρίες», όπως συναισθήματα, γνωσίες ή εικόνες (Heap, 2012).
Η ύπνωση «εισάγει» το άτομο σε μία κατάσταση «τροποποιημένης συνειδητότητας», η οποία αποτελεί τμήμα της ανθρώπινης εμπειρίας. Σε τέτοια κατάσταση το άτομο εισέρχεται, όταν – για παράδειγμα – «ξεχνιέται» διαβάζοντας ένα καλό βιβλίο, οδηγεί ακολουθώντας μία γνωστή διαδρομή, προσεύχεται, διαλογίζεται ή όταν εμπλέκεται σε μία μονότονη ή δημιουργική δραστηριότητα (Williamson, 2019).
Όσο ο θεραπευόμενος είναι σε κατάσταση ύπνωσης, καθίσταται ανοικτός και δεκτικός στην υποβολή από το θεραπευτή. Δια της υποβολής ο θεραπευτής περιγράφει λεκτικά «μηνύματα» ή εικόνες, οι οποίες κατατείνουν («οδηγούν») σε ένα επιθυμητό αποτέλεσμα, όπως είναι η ανακούφιση από την ψυχική πίεση και το άγχος ή τον πόνο (Williamson, 2019).
Η ύπνωση εξάλλου έχει περιγραφεί ως μία «συμφωνία» μεταξύ υπνοθεραπευτή και θεραπευομένου, προκειμένου ο δεύτερος να υποβληθεί σε μία ψυχοθεραπευτική τεχνική, στα πλαίσια της οποίας θα χρησιμοποιηθεί η υποβολή προκειμένου να επιτευχθούν μεταβολές στην αίσθηση, αντίληψη, γνωσία, συναισθηματική κατάσταση, διάθεση ή συμπεριφορά (Montgomery και συνεργάτες, 2002). Είναι επομένως σημαντικό να γίνει κατανοητό, πως οι όποιες αλλαγές επιτυγχάνονται δια της ύπνωσης προϋποθέτουν τη σύμφωνη γνώμη και ευθαρσώς διατυπωμένη συγκατάθεση του θεραπευομένου.
Ποιοι ασκούν τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία;
Σύμφωνα και με τις οδηγίες τόσο της Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας (National Health Service/ NHS), όσο και του Βασιλικού Κολλεγίου των Ψυχιάτρων (Royal College of Psychiatrists) (αμφότεροι είναι θεσμικοί φορείς του χώρου της υγείας στο Ηνωμένο Βασίλειο), υπνοθεραπεία ασκούν επαγγελματίες υγείας, όπως είναι οι ιατροί, οι οποίοι έχουν λάβει τη σχετική εκπαίδευση και πιστοποίηση, ενώ – ιδανικά – είναι και μέλη διεθνών οργανισμών, που σχετίζονται με την υπνοθεραπεία.
Δείτε στο παρακάτω video, πώς μπορεί η κλινική ύπνωση να ωφελήσει και εσάς!!!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Chand SP, Kuckel DP, Huecker MR. Cognitive Behavior Therapy. [Updated 2023 May 23]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470241/
Dzogang F, Lightman S, Cristianini N. Circadian mood variations in Twitter content. Brain Neurosci Adv. 2017 Jan 1;1:2398212817744501. doi: 10.1177/2398212817744501. Epub 2017 Dec 1. Erratum in: Brain Neurosci Adv. 2019 Jan 23;3:2398212819829629. doi: 10.1177/2398212819829629. PMID: 29270466; PMCID: PMC5736128.
Elkins G. Can Hypnotherapy Increase Well-Being? Int J Clin Exp Hypn. 2022 Oct-Dec;70(4):325-327. doi: 10.1080/00207144.2022.2131135. PMID: 36286931.
Geagea D, Ogez D, Kimble R, Tyack Z. Redefining hypnosis: A narrative review of theories to move towards an integrative model. Complement Ther Clin Pract. 2024 Feb;54:101826. doi: 10.1016/j.ctcp.2023.101826. Epub 2023 Dec 30. PMID: 38199053.
Hadlow NC, Brown S, Wardrop R, Henley D. The effects of season, daylight saving and time of sunrise on serum cortisol in a large population. Chronobiol Int. 2014 Mar;31(2):243-51. doi: 10.3109/07420528.2013.844162. Epub 2013 Oct 24. PMID: 24156521.
Harmatz MG, Well AD, Overtree CE, Kawamura KY, Rosal M, Ockene IS. Seasonal variation of depression and other moods: a longitudinal approach. J Biol Rhythms. 2000 Aug;15(4):344-50. doi: 10.1177/074873000129001350. PMID: 10942266.
Heap, Michael. Hypnotherapy: A Handbook: A handbook. McGraw-Hill Education (UK), 2012.
Kasper S, Wehr TA, Bartko JJ, Gaist PA, Rosenthal NE. Epidemiological findings of seasonal changes in mood and behavior. A telephone survey of Montgomery County, Maryland. Arch Gen Psychiatry. 1989 Sep;46(9):823-33. doi: 10.1001/archpsyc.1989.01810090065010. PMID: 2789026.
Khazraee H, Bakhtiari M, Kianimoghadam AS, Ghorbanikhah E. The effectiveness of mindful hypnotherapy on difficulties in emotion regulation, mindfulness, and mental health in patients with major depressive disorder. J Educ Health Promot. 2023 Oct 31;12:365. doi: 10.4103/jehp.jehp_1473_22. PMID: 38144000; PMCID: PMC10743934.
Lambert GW, Reid C, Kaye DM, Jennings GL, Esler MD. Effect of sunlight and season on serotonin turnover in the brain. Lancet. 2002 Dec 7;360(9348):1840-2. doi: 10.1016/s0140-6736(02)11737-5. PMID: 12480364.
Montgomery GH, Weltz CR, Seltz M, Bovbjerg DH. Brief presurgery hypnosis reduces distress and pain in excisional breast biopsy patients. Int J Clin Exp Hypn. 2002 Jan;50(1):17-32. doi: 10.1080/00207140208410088. PMID: 11778705.
Munir S, Gunturu S, Abbas M. Seasonal Affective Disorder. [Updated 2024 Apr 20]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK568745/
Olendzki N, Elkins GR, Slonena E, Hung J, Rhodes JR. Mindful Hypnotherapy to Reduce Stress and Increase Mindfulness: A Randomized Controlled Pilot Study. Int J Clin Exp Hypn. 2020 Apr-Jun;68(2):151-166. doi: 10.1080/00207144.2020.1722028. PMID: 32223617.
Park, M., Thom, J., Mennicken, S. et al. Global music streaming data reveal diurnal and seasonal patterns of affective preference. Nat Hum Behav 3, 230–236 (2019). https://doi.org/10.1038/s41562-018-0508-z
Sun L, Tang J, Liljenbäck H, Honkaniemi A, Virta J, Isojärvi J, Karjalainen T, Kantonen T, Nuutila P, Hietala J, Kaasinen V, Kalliokoski K, Hirvonen J, Scheinin H, Helin S, Eerola K, Savontaus E, Yatkin E, Rinne JO, Roivainen A, Nummenmaa L. Seasonal Variation in the Brain μ-Opioid Receptor Availability. J Neurosci. 2021 Feb 10;41(6):1265-1273. doi: 10.1523/JNEUROSCI.2380-20.2020. Epub 2020 Dec 23. PMID: 33361461; PMCID: PMC7888218.
Thau L, Gandhi J, Sharma S. Physiology, Cortisol. [Updated 2023 Aug 28]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538239/
Williamson A. What is hypnosis and how might it work? Palliat Care. 2019 Jan 31;12:1178224219826581. doi: 10.1177/1178224219826581. PMID: 30728719; PMCID: PMC6357291.
Zerbini G, Winnebeck EC, Merrow M. Weekly, seasonal, and chronotype-dependent variation of dim-light melatonin onset. J Pineal Res. 2021 Apr;70(3):e12723. doi: 10.1111/jpi.12723. Epub 2021 Mar 11. PMID: 33608951.
