Λίγα λόγια για την ανατομία του ματιού…
Ο οφθαλμός (αυτή είναι και η «επίσημη ονομασία του ματιού) είναι ένα υπέροχο και εξαιρετικά πολύπλοκο όργανο, χάρη στο οποίο μπορούμε να δούμε.
Η όραση έχει εξέχουσα βαρύτητα σε ό,τι αφορά τον τρόπο, που αντιλαμβανόμαστε και ερμηνεύουμε το περιβάλλον μας. Όμως είναι και η τελευταία αίσθηση, που αναπτύσσει το έμβρυο.
Τα οπτικά ερεθίσματα επηρεάζουν την ψυχολογία μας, το μεταβολισμό μας, αλλά και την νευροκινητική μας ανάπτυξη.
Η επιρροή της όρασης στη γενικότερη λειτουργία του οργανισμού αποτελεί αντικείμενο μελέτης ενός φαινομενικά ετερόκλητου πλήθους επιστημών όπως: της γλωσσολογίας, της ψυχολογίας, της γνωσιακής επιστήμης (μελετά τους μηχανισμούς του νου), της νευροεπιστήμης (μελετά τον τρόπο, που λειτουργεί το νευρικό μας σύστημα) και της μοριακής βιολογίας. Στοιχεία όλων αυτών των επιστημών έχουν ενσωματωθεί στη λεγόμενη επιστήμη της όρασης.
Ο οφθαλμικός βολβός είναι κατά βάση μία σφαίρα γεμάτη με υγρό. Στην παρακάτω εικόνα μπορεί κανείς να δει βασικά σημεία της ανατομίας του ματιού, ας τα αναγνωρίσουμε:
• Κερατοειδής: Το διάφανο «εξωτερικό παράθυρο» του ματιού, δια του οποίου το φως εισέρχεται στον οφθαλμικό βολβό.
• Ίρις (Ίριδα): Είναι το τμήμα του ματιού, το οποίο είναι υπεύθυνο για το χρώμα των ματιών κάθε ανθρώπου. Λειτουργεί σαν το διάφραγμα μιας φωτογραφικής μηχανής, με διαστολή (μυδρίαση) και συστολή (μύση) της κόρης, ώστε να επιτρέπει την είσοδο περισσότερου ή λιγότερου φωτός στο μάτι.
• Κόρη: Η σκούρα οπή (τρύπα) στο κέντρο της Ίριδος, δια της οποίας το φως εισέρχεται στον οφθαλμικό βολβό. Η διάμετρός της αυξάνεται («διαστέλλεται» – στο σκοτάδι) και μειώνεται («συστέλλεται» στο έντονο φως) και έτσι ρυθμίζεται η ποσότητα του εισερχόμενου φωτός. Η μεταβολή της διαμέτρου της κόρης είναι ακούσια και ονομάζεται αντανακλαστικό της κόρης. Η διαστολή και η συστολή των δύο Κορών είναι συντονισμένη και αμφότερες έχουν ανά πάσα στιγμή την ίδια διάμετρο.
• Φακός: Το τμήμα του ματιού ακριβώς πίσω από την ίριδα. Ομοιάζει με μεγεθυντικό φακό. Είναι ελαστικός και το σχήμα του μεταβάλλεται ανάλογα με την απόσταση των αντικειμένων, ώστε να επιτευχθεί η ακριβής εστίαση των φωτεινών ακτίνων επάνω στον αμφιβληστροειδή χιτώνα.
• Αμφιβληστροειδής Χιτών: Η μεμβράνη που βρίσκεται στο πίσω μέρος του ματιού και περιέχει τους φωτοϋποδοχείς. Οι φωτοϋποδοχείς είναι κύτταρα, τα οποία αντιδρούν στην παρουσία και την ένταση του φωτός, στέλνοντας ερεθίσματα στον εγκέφαλο μέσω του οπτικού νεύρου.
• Οπτικό Νεύρο: Το οπτικό νεύρο είναι η δομή, που μεταφέρει τα οπτικά ερεθίσματα στον εγκέφαλο υπό τη μορφή ηλεκτρικών σημάτων, όπου αυτά υπόκεινται σε επεξεργασία και μετατρέπονται σε εικόνα. Το οπτικό νεύρο αποτελείται από μία δέσμη περίπου ενός εκατομμυρίου νευρικών ινών.
• Υαλώδες Σώμα: Είναι μία ουσία σαν γέλη (ζελέ), που γεμίζει το εσωτερικό του οφθαλμικού βολβού.
• Μυς: Πάνω στον οφθαλμικό βολβό προσφύονται («κολλάνε» δηλαδή) μύες, οι οποίοι κινούν τον βολβό πάνω – κάτω και δεξιά – αριστερά, προκειμένου να τον στρέψουν προς το σημείο ενδιαφέροντος. Η κίνηση των δύο βολβών είναι συντονισμένη (στρέφονται συγχρόνως προς την ίδια κατεύθυνση), ώστε η εικόνα, που δημιουργείται στον εγκέφαλο να είναι στερεοσκοπική (να έχει – όπως λέμε – βάθος).
Μα επηρεάζεται η λειτουργία του ματιού κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης;
Τόσο η δομή, όσο και η λειτουργία του σώματος της γυναίκας μεταβάλλονται κατά τη διάρκεια της κύησης, προκειμένου να «προσαρμοστούν» στις ραγδαίως μεταβαλλόμενες ανάγκες του αναπτυσσόμενου εντός της μήτρας μωρού. Σημαντικές αλλαγές καταγράφονται σε ό,τι αφορά την παραγωγή και κατ’ επέκταση τα επίπεδα στο αίμα των ορμονών. Συγκεκριμένα, αρχικά έχουμε άνοδο των επιπέδων β – χοριακής γονιδοτροπίνης, η οποία παράγεται από τον πλακούντα. Η β – χοριακή γονιδοτροπίνη με τη δράση της επηρεάζει και την παραγωγή οιστρογόνων και προγεστερόνης. Παράλληλα έχουμε και την παραγωγή της ορμόνης ρελαξίνης (αρχικά από το ωχρό σωμάτιο και στη συνέχεια από τον πλακούντα) και της προλακτίνης (η οποία παράγεται από την περιοχή του εγκεφάλου, που ονομάζεται υπόφυση), τα επίπεδα της οποίας παρουσιάζουν άνοδο, προκειμένου του σώμα να «προετοιμαστεί» για το θηλασμό. Αύξηση έχουμε και στην παραγωγή ωκυτοκίνης εν όψει του τοκετού. Τις πρώτες εβδομάδες μετά τη γέννηση του μωρού ή μετά από ενδεχόμενη αποβολή καταγράφεται σταδιακή πτώση των επιπέδων των οιστρογόνων και της προγεστερόνης, αλλά και της β – χοριακής γονιδοτροπίνης. Οι ορμονικές αυτές αλλαγές επηρεάζουν και τη δομή και λειτουργία του οφθαλμού, αφού υποδοχείς των συγκεκριμένων ορμονών εντοπίζονται και στους οφθαλμικούς ιστούς (Nguyen και συνεργάτες, 2025).
Πώς αλλάζει η δομή και η λειτουργία του οφθαλμού κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης;
Κατά την κύηση έχουν περιγραφεί τόσο δομικές, όσο και λειτουργικές αλλαγές στους οφθαλμούς. Συγκεκριμένα (Samra, 2013; Naderan, 2018; Nguyen και συνεργάτες, 2025):
• αλλαγές στο χρώμα των βλεφάρων – στο δέρμα (και σε αυτό των βλεφάρων) εντοπίζονται μεταξύ άλλων εξειδικευμένα κύτταρα, τα οποία ονομάζονται μελανοκύτταρα. Τα κύτταρα αυτά αποτελούν την έδρα παραγωγής της μελανίνης. Πρόκειται για μία χρωστική ουσία, η οποία προσδίδει στο δέρμα την απόχρωσή του. Η τελική απόχρωση του δέρματος εξαρτάται κατά βάσιν από την περιεκτικότητα του δέρματος σε μελανίνη. Η μελανίνη εξάλλου, καθότι απορροφά την υπεριώδη ακτινοβολία, προστατεύει το δέρμα από τη βλαπτική της επιρροή. Επιπροσθέτως, τα μελανοκύτταρα αποτελούν και μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος. Η παραγωγή μελανίνης από τα μελανοκύτταρα διεγείρεται («ξεκινάει») κάτω από την επιρροή των Ορμονών, που Διεγείρουν τα Μελανοκύτταρα (Melanocyte-stimulating hormone/ MSH). Πρόκειται για μία οικογένεια ορμονών (α- MSH, β- MSH και γ- MSH), οι οποίες εκκρίνονται από μία εξειδικευμένη περιοχή του εγκεφάλου, που ονομάζεται υπόφυση. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης καταγράφεται άνοδος στα επίπεδα των οιστρογόνων και της προγεστερόνης, οι οποίες είναι ορμόνες, που παράγονται κυρίως από τον πλακούντα. Οι ορμόνες αυτές, διεγείρουν τα μελανοκύτταρα, και έτσι αυξάνεται η παραγωγή μελανίνης (Vora και συνεργάτες, 2014). Εξάλλου, κατά την εγκυμοσύνη άνοδος των επιπέδων στο αίμα της εγκύου καταγράφεται και όσον αφορά τα επίπεδα της MSH (Vora και συνεργάτες, 2014). Η επίδραση της MSH στην αύξηση της παραγωγής της μελανίνης ωστόσο έχει αμφισβητηθεί και η αύξηση της παραγωγής μελανίνης κατά την κύηση έχει αποδοθεί όχι μόνον στην επίδραση των οιστρογόνων και της προγεστερόνης, αλλά και στην επίδραση άλλων ουσιών, που παράγονται στον πλακούντα και ονομάζονται σφιγγολιπίδια (Kar και συνεργάτες, 2012). Εν πάσει περιπτώσει, η αύξηση της παραγωγής μελανίνης από τα μελανοκύτταρα, ως αποτέλεσμα έχει την ανάπτυξη σκούρας απόχρωσης σε περιοχές του δέρματος κατά την εγκυμοσύνη. Πρόκειται για το ονομαζόμενο μέλασμα, το οποίο παρατηρείται και στα βλέφαρα (δηλαδή αυτά «σκουραίνουν»). Έχει υπολογισθεί πως μέλασμα στα βλέφαρα εκδηλώνεται κατά την κύηση σε ποσοστό έως και περίπου 45% των γυναικών με τον χαρακτηριστικό αυτό χρωματισμό να κάνει την εμφάνισή του για πρώτη φορά κατά το πρώτο ή το δεύτερο τρίμηνο της κύησης και να εμμένει έως και το τρίτο τρίμηνο, με διάφορες αναφορές να κάνουν λόγο για παραμονή του μετά τον τοκετό στο 9% περίπου των περιπτώσεων (χωρίς να διασαφηνίζεται η διάρκεια παραμονής του). Το μέλασμα στα βλέφαρα είναι δυνατόν να υποχωρήσει μετά την κύηση και να «επανέλθει» σε επόμενη κύηση.
• μείωση στην παραγωγή δακρύων – Έχει παρατηρηθεί, πως κατά την κύηση, ένεκα της δράσης των οιστρογόνων, μειώνεται η παραγωγή δακρύων με αυτήν να «ανακάμπτει» 48 έως 72 ώρες μετά τον τοκετό, αφού τα επίπεδα των οιστρογόνων παρουσιάζουν τότε απότομη κάμψη. Με τη μείωση της παραγωγής δακρύων έχει συσχετισθεί η αναφορά από κάποιες γυναίκες της εκδήλωσης δυσφορίας κατά την εφαρμογή φακών επαφής (Dinn και συνεργάτες, 2003).
• αλλάζει το πάχος και η καμπυλότητα του κερατοειδούς χιτώνος – Οι δομικές αυτές αλλαγές είναι ιδιαιτέρως εμφανείς κατά το δεύτερο και το τρίτο τρίμηνο της κύησης και έχει διατυπωθεί η υπόθεση, πως σχετίζονται με την κατακράτηση υγρών, που παρατηρείται στο σώμα της γυναίκας κατά την κύηση. Οι συγκεκριμένες δε αλλαγές κατά τα φαινόμενα «αναστρέφονται» πλήρως εντός διαστήματος τριών μηνών από τον τοκετό με τον κερατοειδή να «ανακτά» την καμπυλότητά και το πάχος, που είχε πριν την κύηση. Τέτοιου είδους δομικές αλλαγές στον κερατοειδή συσχετίζονται κατά περίπτωσιν με αλλαγές στη διαθλαστικότητα του χιτώνος αυτού (αλλάζει δηλαδή ο τρόπος, που το φως «διασχίζει» τον κερατοειδή), με αποτέλεσμα η έγκυος να αναφέρει «θολή» όραση.
• αλλάζει το πάχος και η καμπυλότητα του φακού – ένεκα της κατακράτησης υγρών έχει παρατηρηθεί αλλαγή στο πάχος και στην καμπυλότητα του φακού κατά τη διάρκεια της κύησης και ιδιαίτερα στο τρίτο τρίμηνο, οπότε και η εν λόγω κατακράτηση υγρών είναι εντονότερη. Οι συγκεκριμένες παρατηρηθείσες αλλαγές τη δομή του φακού οδήγησαν στη διατύπωση της υπόθεσης, πως αυτές βρίσκονται και στη βάση της αύξησης των πιθανοτήτων εκδήλωσης μυωπίας κατά τη διάρκεια της κύησης.
• αλλαγές στην αγγείωση και στο πάχος του αμφιβληστροειδούς χιτώνος – υποδοχείς των φυλετικών ορμονών (οιστρογόνα, προγεστερόνη και ανδρογόνα) έχουν εντοπισθεί και στον αμφιβληστροειδή χιτώνα, ενώ μέσω της δράσης τους φαίνεται, πως ρυθμίζεται και η ροή του αίματος στην οφθαλμική αυτή δομή. Επιστήμονες έχουν παρατηρήσει, πως κατά την κύηση αυξάνεται η ροή του αίματος στον αμφιβληστροειδή, αν και οι σχετικές μελέτες έχουν δώσει αντικρουόμενα αποτελέσματα.
Δείτε το σχετικό video, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο mothersblog.gr, στην ομάδα ειδικών, του οποίου ανήκουμε!
Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Dinn RB, Harris A, Marcus PS. Ocular changes in pregnancy. Obstet Gynecol Surv. 2003 Feb;58(2):137-44. doi: 10.1097/01.OGX.0000047741.79433.52. PMID: 12555046.
Kar S, Krishnan A, Shivkumar PV. Pregnancy and skin. J Obstet Gynaecol India. 2012 Jun;62(3):268-75. doi: 10.1007/s13224-012-0179-z. Epub 2012 Aug 28. PMID: 23730028; PMCID: PMC3444563.
Naderan M. Ocular changes during pregnancy. J Curr Ophthalmol. 2018 Jan 3;30(3):202-210. doi: 10.1016/j.joco.2017.11.012. PMID: 30197948; PMCID: PMC6127369.
Nguyen BN, Britten-Jones AC, Bui BV, Walker LE, Titter P. Physiological and pathological changes to the eye and vision during and after pregnancy. Clin Exp Optom. 2025 Jan;108(1):5-13. doi: 10.1080/08164622.2024.2410031. Epub 2024 Oct 7. PMID: 39374945.
Samra KA. The eye and visual system in pregnancy, what to expect? An in-depth review. Oman J Ophthalmol. 2013 May;6(2):87-91. doi: 10.4103/0974-620X.116626. PMID: 24082665; PMCID: PMC3779421.
Vora RV, Gupta R, Mehta MJ, Chaudhari AH, Pilani AP, Patel N. Pregnancy and skin. J Family Med Prim Care. 2014 Oct-Dec;3(4):318-24. doi: 10.4103/2249-4863.148099. PMID: 25657937; PMCID: PMC4311336.
