Τι είναι η μελατονίνη;
Η μελατονίνη είναι μία ορμόνη (Savage και συνεργάτες, 2025). Ο όρος ορμόνη είναι διεθνής (αγγλιστί «hormones») και προέρχεται από την ελληνική λέξη «ορμώ» ( = θέτω σε κίνηση, ξεκινάω).
Οι ορμόνες παράγονται από εξειδικευμένα όργανα του σώματος, τα οποία ονομάζονται αδένες και δια του αίματος μεταφέρονται σε όργανα «στόχους», τα οποία εντοπίζονται μακριά από τους αδένες.
Όταν οι ορμόνες έλθουν σε επαφή με το «όργανο – στόχο», τότε ενώνονται με συγκεκριμένες δομές, που εντοπίζονται στα κύτταρα του οργάνου αυτού. Οι δομές αυτές ονομάζονται υποδοχείς (βλ. εικόνα).
Η ένωση της ορμόνης με τους αντίστοιχους σε αυτήν υποδοχείς, θέτει σε λειτουργία συγκεκριμένες χημικές αντιδράσεις στα κύτταρα του οργάνου, επηρεάζοντας τη λειτουργία του. Οι ορμόνες λοιπόν, με τη δράση τους «θέτουν σε κίνηση» (εξού και το όνομά τους) συγκεκριμένες λειτουργίες των «οργάνων – στόχων».
Η μελατονίνη παράγεται κατά κύριο λόγο από μία εξειδικευμένη περιοχή του εγκεφάλου, η οποία ονομάζεται Επίφυση (ή Κωνάριο) (βλ. εικόνα) και δια της αλληλεπίδρασής της με γειτνιάζουσες περιοχές του εγκεφάλου και συγκεκριμένα με τον Υπερχιασματικό Πυρήνα του Υποθαλάμου, αλλά και με τον αμφιβληστροειδή χιτώνα του οφθαλμού συμμετέχει στη ρύθμιση του κύκλου του ύπνου – εγρήγορσης του ατόμου, ο οποίος ονομάζεται και «Κιρκάδιος Ρυθμός».
Κατά βάσιν η μελατονίνη με τη δράση της προάγει τον ύπνο ενώ «καταστέλλει» την εγρήγορση. Αν και δεν υφίσταται η σχετική έγκριση από τον Οργανισμό Διαχείρισης Φαρμάκων και Τροφίμων (Food and Drug Administration/ FDA) των Η.Π.Α., μελατονίνη χορηγείται ευρέως από τους ιατρούς στα πλαίσια της αντιμετώπισης των διαταραχών ύπνου και συγκεκριμένα της αϋπνίας (Savage και συνεργάτες, 2025).
Γιατί ενδέχεται να χορηγηθεί μελατονίνη στην έγκυο;
Έχει υπολογισθεί, πως ποσοστό, το οποίο κυμαίνεται μεταξύ του 66% και του 94% των γυναικών αναφέρουν διαταραχές ύπνου κατά την εγκυμοσύνη, με τη συχνότητα του ενοχλητικού αυτού φαινομένου να καταγράφεται ιδιαίτερα αυξημένη κατά τα ύστερα στάδια της κύησης (Vine και συνεργάτες, 2022).
Διάφορες μελέτες έχουν καταδείξει, πως η στέρηση ύπνου, η οποία ταλαιπωρεί την έγκυο, αυξάνει τις πιθανότητες εκδήλωσης επιπλοκών της κύησης, αλλά και της λοχείας και συγκεκριμένα:
• της υπέρτασης και του διαβήτη κύησης (Hayase και συνεργάτες, 2014)
• του πρόωρου τοκετού (Warland και συνεργάτες, 2018)
• της επιλοχείου κατάθλιψης (Park και συνεργάτες, 2013)
Πώς αλλάζει η παραγωγή μελατονίνης, από τον οργανισμό της γυναίκας κατά την εγκυμοσύνη;
Φαίνεται, πως η μελατονίνη με τη δράση της «μεσολαβεί» σε διάφορα στάδια της αναπαραγωγικής διαδικασίας ξεκινώντας, από τη δημιουργία του ωοθυλακίου (της «σφαίρας» δηλαδή εντός της οποίας θα ωριμάσει το ωάριο στις ωοθήκες), την ωρίμανση του ωαρίου, αλλά και τη δημιουργία του ωχρού σωματίου (του «προσωρινού οργάνου», που δημιουργείται στις ωοθήκες στα μέσα του κύκλου και, αν επιτευχθεί γονιμοποίηση, τότε με τις παραγόμενες από αυτό ορμόνες «υποστηρίζει» την ανάπτυξη του εμβρύου στα πρώτα στάδια της εγκυμοσύνης). Έχει δε διατυπωθεί και η άποψη, πως η μελατονίνη δρα ως «αντιοξειδωτικός παράγων», που προστατεύει την υγεία των ωοθηκών και των ωαρίων, που εντοπίζονται σε αυτές. Μάλιστα, ενδεχομένως, όπως κάποιοι θεωρούν, δια της χορήγησης μελατονίνης να επιβραδύνεται έως έναν βαθμό η φυσιολογική γήρανση των ωοθηκών. Υποδοχείς μελατονίνης εντοπίζονται σε διάφορους ιστούς του σώματος του εμβρύου, μεταξύ των οποίων και το κεντρικό νευρικό σύστημα, και έχει υποτεθεί, πως δια των συγκεκριμένων υποδοχέων η μελατονίνη επηρεάζει την εμβρυϊκή ανάπτυξη (Carlomagno και συνεργάτες, 2018). Υποδοχείς μελατονίνης εντοπίζονται και στον πλακούντα, δια των οποίων έχει εκφραστεί η άποψη, πως η ορμόνη αυτή επηρεάζει και τη λειτουργία του πλακούντα (Iwasaki και συνεργάτες, 2005). Επιπροσθέτως, δεν αποκλείεται η μελατονίνη, χάρη στην «αντιοξειδωτική» της δράση να προστατεύει τον εγκέφαλο του εμβρύου και να προάγει την ανάπτυξή του (Sagrillo-Fagundes και συνεργάτες, 2016).
Στο μέσο ενήλικα η παραγωγή και έκκριση της μελατονίνης παρουσιάζει διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια της ημέρας με αυτήν να αυξάνεται προοδευτικά τις πρώτες απογευματινές ώρες και να κορυφώνεται μεταξύ των 02.00 και των 03.00. Μετά το ορόσημο αυτό καταγράφεται μία σταδιακή κάμψη της παραγωγής και έκκρισης μελατονίνης με τα επίπεδά της να φθάνουν σε αυτά, που αντιστοιχούν στα «ημερήσια επίπεδα» κατά τις πρώτες πρωινές ώρες. Η παραγωγή μελατονίνης ακολουθεί επομένως έναν «ημερήσιο κύκλο» ακολουθώντας την «ενεργοποίηση» συγκεκριμένων γονιδίων, που ρυθμίζουν τον κιρκάδιο ρυθμό. Κατά τη διάρκεια της κύησης όμως, η παραγωγή της μελατονίνης αυξάνεται, πιθανότατα ένεκα της παραγωγής της συγκεκριμένης ορμόνης από τον πλακούντα. Ιδιαίτερα σημαντική αύξηση των επιπέδων μελατονίνης στο αίμα της γυναίκας καταγράφεται μετά την πάροδο 24 εβδομάδων από την εμφύτευση του εμβρύου, ενώ περαιτέρω αύξηση παρατηρείται μετά τις 32 εβδομάδες (Verteramo και συνεργάτες, 2022). Η μαίευση («αφαίρεση») του πλακούντα μετά τον τοκετό ή την καισαρική τομή, ως αποτέλεσμα έχει την απότομη κάμψη των επιπέδων μελατονίνης στο αίμα της μητέρας (Ejaz και συνεργάτες, 2021).
Χαμηλότερα επίπεδα μελατονίνης έχουν συσχετισθεί με αύξηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης διαβήτη κύησης, προεκλαμψίας και ενδομήτριας υπολειπόμενης ανάπτυξης του εμβρύου, ενώ διερευνάται η πιθανότητα δια της χορήγησής της στην έγκυο να μειώνεται η πιθανότητα καισαρικής τομής και να προστατεύεται ο εγκέφαλος των πρόωρων νεογνών (Verteramo και συνεργάτες, 2022).
Επομένως, να πάρω μελατονίνη τώρα, που είμαι έγκυος;
Η μελατονίνη έχει φανεί, πως διέρχεται τον πλακούντα και φθάνει στο μωρό. Εκ των διαθεσίμων μελετών δεν έχουν προκύψει στοιχεία, εκ των οποίων να υποδηλούται η πιθανότητα κινδύνων για το μωρό εξαιτίας της χορήγησης μελατονίνης. Αντίθετα, χορήγησή της ενδέχεται να ωφελεί μάλιστα το μωρό. Εντούτοις, τα σχετικά στοιχεία δεν καλύπτουν τις όποιες μακροπρόθεσμες συνέπειες της χορήγησης της συγκεκριμένης ορμόνης, ενώ δεν έχει – προς ώρας τουλάχιστον – καθορισθεί και η ενδεδειγμένη δοσολογία. Για τον λόγον αυτόν η λήψη μελατονίνης στην εγκυμοσύνη συστήνεται κατά περίπτωσιν μόνον από το θεράποντα ιατρό και με κάποια επιφυλακτικότητα (Carlomagno και συνεργάτες, 2018; Verteramo και συνεργάτες, 2022).
Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Carlomagno G, Minini M, Tilotta M, Unfer V. From Implantation to Birth: Insight into Molecular Melatonin Functions. Int J Mol Sci. 2018 Sep 17;19(9):2802. doi: 10.3390/ijms19092802. PMID: 30227688; PMCID: PMC6164374.
Ejaz H, Figaro JK, Woolner AMF, Thottakam BMV, Galley HF. Maternal Serum Melatonin Increases During Pregnancy and Falls Immediately After Delivery Implicating the Placenta as a Major Source of Melatonin. Front Endocrinol (Lausanne). 2021 Feb 18;11:623038. doi: 10.3389/fendo.2020.623038. PMID: 33679607; PMCID: PMC7930478.
Hayase M, Shimada M, Seki H. Sleep quality and stress in women with pregnancy-induced hypertension and gestational diabetes mellitus. Women Birth. 2014 Sep;27(3):190-5. doi: 10.1016/j.wombi.2014.04.002. Epub 2014 May 29. PMID: 24881523.
Iwasaki S, Nakazawa K, Sakai J, Kometani K, Iwashita M, Yoshimura Y, Maruyama T. Melatonin as a local regulator of human placental function. J Pineal Res. 2005 Oct;39(3):261-5. doi: 10.1111/j.1600-079X.2005.00244.x. PMID: 16150106.
Park EM, Meltzer-Brody S, Stickgold R. Poor sleep maintenance and subjective sleep quality are associated with postpartum maternal depression symptom severity. Arch Womens Ment Health. 2013 Dec;16(6):539-47. doi: 10.1007/s00737-013-0356-9. Epub 2013 Jun 4. PMID: 23733081; PMCID: PMC5308064.
Sagrillo-Fagundes L, Assunção Salustiano EM, Yen PW, Soliman A, Vaillancourt C. Melatonin in Pregnancy: Effects on Brain Development and CNS Programming Disorders. Curr Pharm Des. 2016;22(8):978-86. doi: 10.2174/1381612822666151214104624. PMID: 26654775.
Savage RA, Zafar N, Yohannan S, et al. Melatonin. [Updated 2024 Feb 9]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK534823/
Verteramo R, Pierdomenico M, Greco P, Milano C. The Role of Melatonin in Pregnancy and the Health Benefits for the Newborn. Biomedicines. 2022 Dec 14;10(12):3252. doi: 10.3390/biomedicines10123252. PMID: 36552008; PMCID: PMC9775355.
Vine T, Brown GM, Frey BN. Melatonin use during pregnancy and lactation: A scoping review of human studies. Braz J Psychiatry. 2022 May-Jun;44(3):342-348. doi: 10.1590/1516-4446-2021-2156. PMID: 34730672; PMCID: PMC9169489.
Warland J, Dorrian J, Morrison JL, O’Brien LM. Maternal sleep during pregnancy and poor fetal outcomes: A scoping review of the literature with meta-analysis. Sleep Med Rev. 2018 Oct;41:197-219. doi: 10.1016/j.smrv.2018.03.004. Epub 2018 Mar 27. PMID: 29910107.
