Τι είναι η ενδομήτρια υπολειπόμενη ανάπτυξη;
Με τον όρο της Ενδομήτριας υπολειπόμενης ανάπτυξης (Intrauterine Growth Restriction/ IGUR). Με τον όρο αυτό αναφερόμαστε σε έμβρυα, τα οποία – όπως λέμε – δεν «εκπλήρωσαν» το αναπτυξιακό τους δυναμικό εξαιτίας «απρόσφορου» ενδομητρικού περιβάλλοντος. Με άλλα λόγια λέμε, πως ένα έμβρυο, με βάση το φύλο του και τη γενετική του προδιάθεση, θα αναμέναμε να φθάσει σε ένα υποθετικό βάρος, αλλά τελικά, εξαιτίας «μη ευνοϊκών παραγόντων μέσα στη μήτρα» (ήτοι η παροχή σε αυτό μέσω του πλακούντα θρεπτικών συστατικών ήταν ανεπαρκής), δεν έφθασε κοντά στο αναμενόμενο βάρος. Σημειώνεται, πως μεταξύ των εμβρύων, είναι και αυτά, που με βάση το υπερηχογραφικώς εκτιμώμενό τους βάρος είναι μικρά, απλά γιατί αυτή είναι η ιδιοσυγκρασία τους, τα οποία και χαρακτηρίζονται «Μικρά για την ηλικία της κύησης» (Small for Gestational Age/ SDA). Είναι ιδιαίτερα σημαντική η διάκριση μεταξύ των IUGR και των SDA εμβρύων, διότι η μεν πρώτη κατάσταση συσχετίζεται με συγκεκριμένους κινδύνους για το έμβρυο, ενώ η δεύτερη όχι. Η διάκριση των δύο περιπτώσεων βασίζεται αφενός σε υπερηχογραφικά κριτήρια (εκτίμηση της ανάπτυξης του εμβρύου, αφετέρου στην εκτίμηση της ροής του αίματος σε συγκεκριμένα αγγεία με τη μέθοδο Doppler), αλλά και στο ενδεχόμενο ταυτόχρονης εκδήλωσης υπερτασικών διαταραχών της κύησης (Gantenbein & Kanaka-Gantenbein, 2022).
Τι είναι η παχυσαρκία;
Ένα βασικό εργαλείο μέτρησης, που χρησιμοποιείται στη διάγνωση της παχυσαρκίας είναι ο Δείκτης Μάζας/ Σώματος (Body Mass Index/ BMI). Ο δείκτης αυτός υπολογίζεται διαιρώντας το βάρος σε κιλά με το ύψος σε μέτρα υψωμένο στο τετράγωνο, οπότε η μονάδα του BMI είναι τα Kg/m^2. Ανάλογα με τη μέτρηση αυτή ο καθένας κατατάσσεται στις παρακάτω κατηγορίες (Panuganti και συνεργάτες, 2023):
• Λιποβαρής: BMI μικρότερος των 18,5 Kg/m^2
• Φυσιολογικό βάρος (Νορμοβαρής): BMI μεταξύ των 18,5Kg/m^2 και των 24,9Kg/m^2
• Υπέρβαρος: BMI μεταξύ των 25 Kg/m^2 και των 29,9 Kg/m^2
• Παχύσαρκος (τάξης 1): BMI μεταξύ των 30 Kg/m^2 και των 34,9 Kg/m^2
• Παχύσαρκος (τάξης 2): BMI μεταξύ των 35 Kg/m^2 και των 39,9 Kg/m^2
• Παχύσαρκος (τάξης 3): BMI μεγαλύτερος των 40 Kg/m^2
Σε μελέτη του 2006 (Kapantais και συνεργάτες, 2006), στα πλαίσια της οποίας ελήφθησαν υπόψη στοιχεία από το ιστορικό 17,341 ανδρών και γυναικών, που κατοικούσαν στην Ελλάδα και είχαν ηλικία μεταξύ των 20 και των 70 ετών, υπολογίστηκε, πως ο μέσος BMI ανήρχετο στα 26,5 (27,3 Kg/m^2 για τους άνδρες και 25,7 Kg/m^2 για τις γυναίκες). Το δε ποσοστό του πληθυσμού, που παρουσίαζε παχυσαρκία έφθανε το 22,5% (26% για τους άνδρες και 18.2% για τις γυναίκες), ενώ υπέρβαρο ήταν το 35,2% του πληθυσμού (41,1% των ανδρών και 29,9% των γυναικών). Τα δε ποσοστά παχυσαρκίας παρέμεναν περίπου σταθερά ανεξάρτητα από την ηλικία, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά μεταξύ των γυναικών παρουσίαζαν αυξητική τάση με την ηλικία.
Σε γενικές γραμμές θεωρούμε, πως η εκδήλωση της παχυσαρκίας συνδέεται με την «ανισορροπία» μεταξύ της προσλαμβανόμενης από την τροφή ενέργειας και της καταναλισκόμενης ενέργειας για την κάλυψη των σωματικών αναγκών. Η παχυσαρκία είναι μία πολυπαραγοντική νόσος και η ανάλυση των αιτίων της, που κατά περίπτωσιν είναι γενετικά, πολιτισμικά και κοινωνικά, κείται πέραν του σκοπού στου παρόντος πονήματος. Άλλα αίτια της παχυσαρκίας περιλαμβάνουν τη μειωμένη σωματική δραστηριότητα, τις διαταραχές ύπνου, ενδοκρινικές διαταραχές, λήψη κάποιων τύπων φαρμακευτικής αγωγής, αλλά και την κατανάλωση τροφίμων, που έχουν υποστεί έντονη επεξεργασία και χαρακτηρίζονται από την εξαιρετικά υψηλή περιεκτικότητά τους σε υδατάνθρακες (Panuganti και συνεργάτες, 2023).
Θα πρέπει στο σημείο αυτό να σημειωθεί, πως αυξανόμενη βαίνει η συχνότητα της παιδικής παχυσαρκίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Έτσι το ποσοστό των παχύσαρκων ατόμων ηλικίας από 5 έως 19 αυξήθηκε μεταξύ των ετών 1975 και 2016 από το 0,7% στο 5,6% για τα κορίτσια και από το 0,9% στο 7,8% για τα αγόρια (Jebeile και συνεργάτες, 2022). Σύμφωνα μάλιστα με αναλυτικά στατιστικά στοιχεία 1 στα 5 παιδιά ή έφηβοι είναι σήμερα παχύσαρκοι με τα ποσοστά για την Ελλάδα να φθάνουν το 8,19% με την Κύπρο να «τα πηγαίνει λίγο καλύτερα», αφού τα αντίστοιχα εκεί ποσοστά ανέρχονται στο 6,54% (Zhang και συνεργάτες, 2024). Ειδικά σε ό,τι αφορά τη χώρα μας, ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας, η οποία περιελάμβανε 66 σχετικές μελέτες κατέγραψε ποσοστά παχυσαρκίας, τα οποία έφθαναν ακόμα και το 26,7% για τα αγόρια και το 33,7% για τα κορίτσια (Sibilio και συνεργάτες, 2025).
Είναι σημαντικό να υπογραμμισθεί στο σημείο αυτό, πως τα παχύσαρκα παιδιά είναι πιθανότερο να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της παχυσαρκίας και κατά την ενήλική τους ζωή με όλα τα προβλήματα υγείας, που συνεπάγεται κάτι τέτοιο (Guo και συνεργάτες, 2002).
Επιπροσθέτως, το αυξημένο βάρος κατά τους πρώτους 6 μήνες της ζωής ενός ατόμου έχει συσχετισθεί με αυξημένο σωματικό βάρος, όταν αυτό φθάσει τα 3 έτη (Taveras και συνεργάτες, 2009). Ενδιαφέρον έχει και ελληνική μελέτη, στα πλαίσια της οποίας συλλέχθηκαν στοιχεία από το ιστορικό 1178 παιδιών προσχολικής ηλικίας (2 έως 5 ετών) και 2294 παιδιών, που βρίσκονταν στην προεφηβεία (10 έως 12 ετών), οι συντάκτες της οποίας κατέληξαν στο συμπέρασμα, ότι η ραγδαία αύξηση του βάρους κατά τους πρώτους 6 μήνες ζωής του μωρού συσχετίζεται με την καταγραφή αυξημένου σωματικού βάρους (παιδιά υπέρβαρα ή παχύσαρκα) κατά την προεφηβεία (Moschonis και συνεργάτες, 2023).
Είναι επομένως σημαντικό να γνωρίζουμε ποιοι είναι οι παράγοντες, που «ωθούν» το άτομο προς την παχυσαρκία ήδη από τη νεογνική ηλικία και – γιατί όχι – και από την ενδομήτρια ζωή, προκειμένου να «επέμβουμε» όσο το δυνατόν νωρίτερα, ώστε το πρόβλημα να αντιμετωπισθεί ή – ακόμα καλύτερα – να προληφθεί.
Μα η ενδομήτρια υπολειπόμενη ανάπτυξη αυξάνει τις πιθανότητες εκδήλωσης παχυσαρκίας στο μωρό;
Η ενδομήτρια υπολειπόμενη ανάπτυξη χαρακτηρίζεται από «διαταραχή» της παροχής θρεπτικών συστατικών στο έμβρυο. Εντούτοις, πολύ πριν οριστεί η υπολειπόμενη ανάπτυξη, είχε παρατηρηθεί, πως ο περιορισμός στην «ροή» των θρεπτικών συστατικών προς το έμβρυο, ειδικά σε συγκεκριμένα στάδια της κύησης, ως αποτέλεσμα έχει την αύξηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης παχυσαρκίας μετά την ενηλικίωση. Χαρακτηριστική στο σημείο αυτό είναι η ολλανδική μελέτη, που αφορούσε άνδρες, οι οποίοι γεννήθηκαν εν μέσω του λεγομένου «Ολλανδικού Λιμού» κατά τα έτη 1944 και 1945. Οι επιστήμονες παρατήρησαν ότι η «έκθεση» του μωρού στη μειωμένη παροχή θρεπτικών συστατικών, λόγω της τότε έλλειψης τροφίμων, κατά το τρίτο τρίμηνο της κύησης και κατά τους πρώτους μήνες της εξωμήτριας ζωής του μωρού δεν οδηγούσε σε αύξηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης παχυσαρκίας αργότερα στη ζωή του ατόμου. Αντίθετα, η έκθεση του εμβρύου σε μειωμένη παροχή θρεπτικών συστατικών κατά το πρώτο μισό της κύησης συσχετίσθηκε με σαφώς μεγαλύτερη πιθανότητα εκδήλωσης παχυσαρκίας αργότερα (Ravelli και συνεργάτες, 1976). Αξίζει δε να σημειωθεί, πως η συγκεκριμένη μελέτη δημοσιεύθηκε πριν την έναρξη της «επιδημίας παχυσαρκίας», που έχει εξαπλωθεί πρακτικά σε όλον τον κόσμο.
Πειράματα σε ζώα έχουν καταδείξει, πως ο περιορισμός της παροχής θρεπτικών συστατικών στο έμβρυο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ως αποτέλεσμα έχει τον «επαναπρογραμματισμό» του μεταβολισμού του σώματός του, ήτοι του τρόπου, που αυτό «διαχειρίζεται» τα παρεχόμενα θρεπτικά συστατικά, με συνέπεια μετά τον τοκετό το άτομο να έχει τάση προς την παχυσαρκία, αλλά και προς την εκδήλωση αντίστασης στην ινσουλίνη. Οι αλλαγές αυτές στο μεταβολισμό ως αίτιο έχουν επιγενετικές αλλαγές (αλλαγές, όχι στο DNA του ατόμου, αλλά στον τρόπου, που το DNA «λειτουργεί» και επηρεάζει τις σωματικές λειτουργίες) (Desai & Ross, 2011; Sarr και συνεργάτες, 2012; Gantenbein & Kanaka-Gantenbein, 2022). Είναι μάλιστα δυνατόν οι επιγενετικές αλλαγές να «περάσουν» στις επόμενες γενεές. Έτσι ο απόγονος μίας γυναίκας, που ή ίδια έχει γεννηθεί με ενδομήτρια υπολειπόμενη ανάπτυξη, είναι και αυτός πιο «επιρρεπής» στην παχυσαρκία (Gantenbein & Kanaka-Gantenbein, 2022). Αντίστοιχες πάντως παρατηρήσεις έχουν γίνει και σε μελέτες σε ανθρώπους (Crume και συνεργάτες, 2014).
Υπάρχει τρόπος να «αναστρέψουμε» την τάση του ατόμου, που αντιμετώπισε ενδομήτρια υπολειπόμενη ανάπτυξη, προς την παχυσαρκία;
Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθούμε σε ένα πείραμα σε αρουραίους. Εγκυμονούντες αρουραίοι χωρίστηκαν σε δύο ομάδες: η μία ομάδα έτρωγε «κατά βούληση», ενώ η έτερη ομάδα υποβλήθηκε σε περιορισμό της παρεχόμενης τροφής. Τα νεογνά χωρίστηκαν και αυτά σε δύο ομάδες: σε αυτά, των οποίων οι μητέρες κατά το θηλασμό έτρωγαν «κατά βούληση» και σε αυτά, στις μητέρες των οποίων κατά το θηλασμό η παροχή τροφής ήταν περιορισμένη. Οι επιστήμονες παρατήρησαν, πως τα νεογνά, που εκτέθηκαν σε περιορισμό παροχής θρεπτικών συστατικών τόσο κατά την ενδομήτρια ανάπτυξη, όσο και κατά το θηλασμό, παρουσίαζαν μεν αρχικά μικρότερο βάρος και βραδύτερη ανάπτυξη, αλλά σύντομα το βάρος τους έφθασε στις φυσιολογικές τιμές, ενώ φυσιολογική ήταν και η παραγωγή των ορμονών, που σχετίζονται με την όρεξη. Αντίθετα, τα νεογνά, που εκτέθηκαν σε περιορισμό παροχής θρεπτικών συστατικών κατά την εγκυμοσύνη, αλλά εν συνεχεία η παροχή θρεπτικών συστατικών ήταν αυξημένη, σύντομα έφθασαν σε υψηλό βάρος, υψηλό ποσοστό σωματικού λίπους και σε διαταραχή των επιπέδων των ορμονών, που ρυθμίζουν την όρεξη (Desai και συνεργάτες, 2005).
Αντίστοιχες παρατηρήσεις έχουν γίνει και σε ανθρώπους. Σε βραζιλιάνικη μελέτη με 519 συμμετέχοντες άνδρες, των οποίων τα σωματικά χαρακτηριστικά μετρήθηκαν τόσο στη γέννηση, όσο και στην σχολική ηλικία, αλλά και κατά την κατάταξή τους στο στρατό. Οι συντάκτες της μελέτης αυτής κατέληξαν στο συμπέρασμα, πως άτομα, που αντιμετώπισαν την ενδομήτρια υπολειπόμενη ανάπτυξη είχαν αρχικά μικρότερο BMI, άτομα, που ήταν υπέρβαρα ή παχύσαρκα κατά τη σχολική ηλικία, ήταν πιθανότερο να είναι παχύσαρκα και μετά την ενηλικίωσή τους, αλλά άτομα, που γεννήθηκαν μετά από ενδομήτρια υπολειπόμενη ανάπτυξη και ήταν υπέρβαρα ή παχύσαρκα σε σχολική ηλικία, είχαν ακόμα εντονότερη τάση προς την παχυσαρκία μετά την ενηλικίωσή τους. Επομένως, η τάση προς την παχυσαρκία των ατόμων, που γεννήθηκαν με ενδομήτρια υπολειπόμενη ανάπτυξη είναι δυνατόν να μεταβληθεί ανάλογα με την πρόσληψη βάρους στη σχολική ηλικία (Bettiol και συνεργάτες, 2007).
Επομένως, φαίνεται, πως με παρεμβάσεις στη διατροφή των ατόμων, που γεννήθηκαν με ενδομήτρια υπολειπόμενα ανάπτυξη, είναι δυνατόν να περιοριστεί η τάση τους προς την παχυσαρκία, ενώ επωφελής και στο σημείο αυτό είναι κατά πάσα πιθανότητα και ο θηλασμός για τους πρώτους έξι μήνες της ζωής του (Gantenbein & Kanaka-Gantenbein, 2022).
Θα πρέπει τέλος να υπογραμμισθεί, πως η παχυσαρκία της μητέρας είναι ένας παράγων, που οδηγεί στην ενδομήτρια υπολειπόμενη ανάπτυξη, άρα είναι σημαντικό πριν την εγκυμοσύνη, αυτή να ακολουθεί σωστή διατροφή, να ασκείται κατά το δυνατόν και να προσέχει το βάρος της (Gantenbein & Kanaka-Gantenbein, 2022).
Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Bettiol H, Sabbag Filho D, Haeffner LS, Barbieri MA, Silva AA, Portela A, Silveira P, Goldani MZ. Do intrauterine growth restriction and overweight at primary school age increase the risk of elevated body mass index in young adults? Braz J Med Biol Res. 2007 Sep;40(9):1237-43. doi: 10.1590/s0100-879×2007000900011. PMID: 17876485.
Chamarthi VS, Daley SF. Comprehensive Assessment and Diagnosis of Metabolic and Biomechanical Complications in Obesity. [Updated 2025 Aug 29]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459357/
Crume TL, Scherzinger A, Stamm E, McDuffie R, Bischoff KJ, Hamman RF, Dabelea D. The long-term impact of intrauterine growth restriction in a diverse U.S. cohort of children: the EPOCH study. Obesity (Silver Spring). 2014 Feb;22(2):608-15. doi: 10.1002/oby.20565. Epub 2013 Sep 17. PMID: 23836432; PMCID: PMC4437590.
Desai M, Gayle D, Babu J, Ross MG. Programmed obesity in intrauterine growth-restricted newborns: modulation by newborn nutrition. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol. 2005 Jan;288(1):R91-6. doi: 10.1152/ajpregu.00340.2004. Epub 2004 Aug 5. PMID: 15297266.
Desai M, Ross MG. Fetal programming of adipose tissue: effects of intrauterine growth restriction and maternal obesity/high-fat diet. Semin Reprod Med. 2011 May;29(3):237-45. doi: 10.1055/s-0031-1275517. Epub 2011 Jun 27. PMID: 21710399; PMCID: PMC4010300.
Gantenbein KV, Kanaka-Gantenbein C. Highlighting the trajectory from intrauterine growth restriction to future obesity. Front Endocrinol (Lausanne). 2022 Nov 11;13:1041718. doi: 10.3389/fendo.2022.1041718. PMID: 36440208; PMCID: PMC9691665.
Guo SS, Wu W, Chumlea WC, Roche AF. Predicting overweight and obesity in adulthood from body mass index values in childhood and adolescence. Am J Clin Nutr. 2002 Sep;76(3):653-8. doi: 10.1093/ajcn/76.3.653. PMID: 12198014.
Jebeile H, Kelly AS, O’Malley G, Baur LA. Obesity in children and adolescents: epidemiology, causes, assessment, and management. Lancet Diabetes Endocrinol. 2022 May;10(5):351-365. doi: 10.1016/S2213-8587(22)00047-X. Epub 2022 Mar 3. PMID: 35248172; PMCID: PMC9831747.
Moschonis G, Halilagic A, Karaglani E, Mavrogianni C, Mourouti N, Collins CE, Manios Y. Likelihood of obesity in early and late childhood based on growth trajectory during infancy. Int J Obes (Lond). 2023 Jul;47(7):651-658. doi: 10.1038/s41366-023-01310-8. Epub 2023 Apr 19. PMID: 37076589; PMCID: PMC10299912.
Ravelli GP, Stein ZA, Susser MW. Obesity in young men after famine exposure in utero and early infancy. N Engl J Med. 1976 Aug 12;295(7):349-53. doi: 10.1056/NEJM197608122950701. PMID: 934222.
Sarr O, Yang K, Regnault TR. In utero programming of later adiposity: the role of fetal growth restriction. J Pregnancy. 2012;2012:134758. doi: 10.1155/2012/134758. Epub 2012 Nov 1. PMID: 23251802; PMCID: PMC3518064.
Sibilio R, Triantafyllou C, Cardona T, Breda J, Icardi G. Mapping the Published Evidence on Childhood Obesity Prevalence and Related Policies in Greece: A Scoping Review. Nutrients. 2025 Jul 12;17(14):2301. doi: 10.3390/nu17142301. PMID: 40732926; PMCID: PMC12300446.
Taveras EM, Rifas-Shiman SL, Belfort MB, Kleinman KP, Oken E, Gillman MW. Weight status in the first 6 months of life and obesity at 3 years of age. Pediatrics. 2009 Apr;123(4):1177-83. doi: 10.1542/peds.2008-1149. PMID: 19336378; PMCID: PMC2761645.
Zhang X, Liu J, Ni Y, Yi C, Fang Y, Ning Q, Shen B, Zhang K, Liu Y, Yang L, Li K, Liu Y, Huang R, Li Z. Global Prevalence of Overweight and Obesity in Children and Adolescents: A Systematic Review and Meta-Analysis. JAMA Pediatr. 2024 Aug 1;178(8):800-813. doi: 10.1001/jamapediatrics.2024.1576. PMID: 38856986; PMCID: PMC11165417.
