Πώς θα κόψω το κάπνισμα; (videos)

Ποιοι είναι οι κίνδυνοι από το κάπνισμα;

Οι κίνδυνοι για την υγεία από το κάπνισμα είναι πλέον γνωστοί. Οι καπνιστές έχουν υψηλότερη πιθανότητα εκδήλωσης καρκίνου, αλλά και καρδιαγγειακών και αναπνευστικών νόσων εν σχέσει με τους μη καπνιστές (GBD 2019 Tobacco Collaborators, 2021). Λιγότερο γνωστές είναι οι βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος σε ό,τι αφορά την υγεία του κόλπου της γυναίκας, αλλά και το έμβρυο σε περίπτωση εγκυμοσύνης. Γνωστές είναι άλλωστε πια και οι συνέπειες του «παθητικού» καπνίσματος, αφού και αυτό έχει συσχετισθεί τόσο με την εκδήλωση καρκίνου και καρδιαγγειακών σε ενήλικες, όσο και με την εκδήλωση αναπνευστικών νόσων σε παιδιά και ενήλικες. Έχει υπολογισθεί, πως έως και 8 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο, εξαιτίας των συνεπειών του τσιγάρου (GBD 2019 Tobacco Collaborators, 2021). Η διακοπή του καπνίσματος συνδέεται με ουσιώδη οφέλη για την υγεία ανεξάρτητα από τη ηλικία του ατόμου, αλλά και από το αν ήδη αντιμετωπίζει κάποιο σχετικό με το κάπνισμα νόσημα ή όχι. Μετά τη διακοπή του καπνίσματος καταγράφεται σημαντική μείωση των πιθανοτήτων εκδήλωσης καρκίνου, εμφράγματος του μυοκαρδίου, αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου και χρόνιας αναπνευστικής νόσου. Ο καθένας μάλιστα ωφελείται σημαντικά από τη διακοπή του καπνίσματος ανεξάρτητα από το πόσα χρόνια κάπνιζε (Doll και συνεργάτες, 2004).

Πόσο συχνό είναι το κάπνισμα στην Ελλάδα;

Σύμφωνα με στοιχεία, που προέκυψαν μετά από παρατηρήσεις επί στατιστικού δείγματος 3.820 ενηλίκων 47,5% εκ των οποίων ήταν άνδρες φαίνεται, ότι το 33,5% εξ αυτών ήταν καπνιστές, ενώ το ποσοστό αυτό ήταν σαφώς υψηλότερο μεταξύ των ανδρών (39,1%) εν συγκρίσει με το αντίστοιχο, που κατεγράφη μεταξύ των γυναικών (29,4%) (Michas, και συνεργάτες, 2022).

Τα στατιστικά αυτά στοιχεία είναι παραπλήσια με ανάλογα, με αντίστοιχα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας του 2014 (ELSTAT, 2014), όπου και περιγράφεται, ότι το 39% των ανδρών και το 26% των γυναικών με ηλικία μεγαλύτερη των 15 ετών καπνίζουν σε καθημερινή βάση, ενώ το 27% των νέων με ηλικίες μεταξύ των 15 και των 24 ετών έχουν αυτή τη βλαβερή συνήθεια.

Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει και στην έκθεση ενός εκάστου στο παθητικό κάπνισμα τόσο στο σπίτι, όσο και σε δημόσιους χώρους, συμπεριλαμβανομένων των σχολείων, αφού έχει υπολογιστεί, πως ποσοστό 37% των μαθητών είναι παθητικοί καπνιστές (Lappas και συνεργάτες, 2015).

Τι σχέση έχει το κάπνισμα με τα περιστατικά, που ένας γυναικολόγος αντιμετωπίζει στο ιατρείο του;

Η βλαπτική συνήθεια του καπνίσματος αυξάνει τις πιθανότητες εκδήλωσης και ειδών γυναικολογικού ενδιαφέροντος καρκίνου. Φαίνεται, πως οι καπνίστριες διατρέχουν διπλάσιο κίνδυνο εκδήλωσης καρκίνου των ωοθηκών, με τον κίνδυνο αυτόν να μειώνεται με τη διακοπή του καπνίσματος (Jordan και συνεργάτες, 2006). Αντίστοιχα αυξάνεται και η πιθανότητα εκδήλωσης καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, ενώ η πιθανότητα αυτή μειώνεται μετά τη διακοπή του καπνίσματος σταδιακά, για να φθάσει τις αντίστοιχες πιθανότητες, που αντιμετωπίζουν οι μη καπνίστριες μετά την πάροδο 15ετίας από τη διακοπή (Malevolti και συνεργάτες, 2023). Οι καπνίστριες εξάλλου, αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο και εκδήλωσης καρκίνου του μαστού (Scala και συνεργάτες, 2023). Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός, πως το κάπνισμα φαίνεται να συνδέεται με μείωση εκδήλωσης καρκίνου του ενδομητρίου (Terry και συνεργάτες, 2002; Felix και συνεργάτες, 2014; van den Berg & van Duursen, 2019). Φυσικά, επ’ ουδενί η παρατήρηση αυτή δεν συνιστάται να εκληφθεί ως «κίνητρο» για την έναρξη ή την παράταση της συνήθειας του καπνίσματος!

Πάντως το κάπνισμα αυξάνει τις πιθανότητες εκδήλωσης πλήθους άλλων προβλημάτων, που αντιμετωπίζονται στα πλαίσια του γυναικολογικού ιατρείου όπως:

• αυξημένες πιθανότητες εκδήλωσης φλεγμονών στον κόλπο

• αυξημένες πιθανότητες εκδήλωσης δυσμηνόρροιας (πόνων περιόδου)

• αυξημένες πιθανότητες εκδήλωσης ενοχλητικής κολπικής ξηρότητας

• αυξημένες πιθανότητες εκδήλωσης εξάψεων στην εμμηνόπαυση

Η κακή συνήθεια του καπνίσματος άλλωστε αυξάνει τις πιθανότητες εκδήλωσης και προβλημάτων γονιμότητας, τα οποία αφετηρία έχουν τόσο τη γυναίκα, όσο και τον άνδρα, αφού εξαιτίας του καπνίσματος επηρεάζεται αρνητικά και η ποιότητα του σπέρματος.

Ακόμα όμως και μετά την επίτευξη εγκυμοσύνης, το κάπνισμα έχει συσχετισθεί με την εκδήλωσης διαφόρων παθολογιών της κύησης.

Το κάπνισμα εξάλλου συνδέεται και με αύξηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης και οστεοπόρωσης ιδιαίτερα μετά την εμμηνόπαυση, ενώ δεν υπάρχει κάποια εξειδικευμένη αγωγή, δια της οποίας να αντιμετωπισθεί η σχετιζόμενη με το κάπνισμα οστεοπόρωση (Weng και συνεργάτες, 2022). Έχει πάντως καταδειχθεί, ότι η διακοπή του καπνίσματος σαφώς και ωφελεί την υγεία των οστών (Trevisan και συνεργάτες, 2020).

Μα εγώ δεν καπνίζω τα «κλασσικά» τσιγάρα, αλλά χρησιμοποιώ τα «νέα» και «ασφαλή» προϊόντα! Κινδυνεύω κι εγώ;

Νέα «προϊόντα» για καπνιστές έχουν εμφανιστεί εδώ και χρόνια στην αγορά, τα οποία προωθούνται ως «ασφαλέστερα» του «κλασσικού» τσιγάρου. Θα πρέπει όμως να τονισθεί, πως οι όποιες στατιστικές εκτιμήσεις της ασφάλειάς τους είναι συγκριτικές με τις αντίστοιχες του κλασσικού τσιγάρου. Επομένως, τα προϊόντα αυτά δεν κατ’ ουσίαν «ασφαλή», αλλά μάλλον ασφαλέστερα του τσιγάρου.

Τα διαθέσιμα στοιχεία για το ηλεκτρονικό τσιγάρο καταδεικνύουν μία μάλλον χαμηλότερη επικινδυνότητά του σε σχέση με το κλασσικό τσιγάρο. Εντούτοις, και αυτό δεν φαίνεται να είναι τελείως «ακίνδυνο», κάθε άλλο μάλιστα… Ενδεικτικά αναφέρουμε, πως στις Η.Π.Α., ο αυξανόμενος αριθμός θανατηφόρων κρουσμάτων μεταξύ των χρηστών ηλεκτρονικού τσιγάρου εφηβικής ηλικίας, οδήγησαν σε απαγόρευση της πώλησής του το 2020. Ανάλογες απαγορεύσεις έχουν επιβληθεί σε χώρες, όπως η Βραζιλία, η Ουρουγουάη και η Ινδία. Δυστυχώς, οι επιθυμούντες να βρουν τέτοια προϊόντα, μπορούν να απευθυνθούν στο διαδίκτυο (Marques και συνεργάτες 2021).

Πειράματα σε ποντίκια άλλωστε έχουν καταδείξει, πως το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι ενδεχομένως «λιγότερο» βλαβερό για το αναπνευστικό, το καρδιαγγειακό και το πεπτικό σύστημα. Οι λέξεις κλειδιά στην προηγούμενη πρόταση είναι όμως το «ενδεχομένως» και το «λιγότερο». Αφού, οι επιστήμονες δεν ισχυρίζονται, πώς το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι αβλαβές, ενώ τονίζουν το γεγονός, πως δεν έχουμε στοιχεία για την επίδραση του ηλεκτρονικού τσιγάρου στην υγεία του ανθρώπου σε μακροχρόνια βάση (Xu και συνεργάτες, 2023; Dai και συνεργάτες, 2024; Marques και συνεργάτες, 2021).

Ειδικά δε σε ό,τι αφορά το ηλεκτρονικό τσιγάρο, έχει καταδειχθεί, πως και οι συνυπάρχοντες στο ίδιο χώρο με τους χρήστες τέτοιων συσκευών εκτίθενται σε χημικές ουσίες, ανάλογες με αυτές, στις οποίες εκτίθενται και οι «παθητικοί» καπνιστές του «κλασσικού» τσιγάρου (Amalia και συνεργάτες, 2022).

Επίσης, επιδημιολογικά στοιχεία καταδεικνύουν, πως οι χρήστες ηλεκτρονικού τσιγάρου συχνά καπνίζουν και το «κλασσικό» τσιγάρο. Φαίνεται δε, πως ο συνδυασμός των δύο αυτών βλαπτικών συνηθειών ενέχει σημαντικά υψηλότερους κινδύνους για την υγεία του ατόμου, εν συγκρίσει με τη μεμονωμένη χρήση του ενός εκ των δύο προϊόντων (Kathuria, 2022).

Περισσότερα στοιχεία για την ασφάλεια του προϊόντος έχουμε για το λεγόμενο IQUOS, αφού η παραγωγός εταιρεία είχε προχωρήσει σε σημαντική σχετική έρευνα, πριν προωθήσει το συγκεκριμένο προϊόν στην αγορά. Τα στοιχεία της έρευνας αυτής καταδεικνύουν, πως η συσκευές αυτές είναι μάλλον ασφαλέστερες του «κλασσικού» τσιγάρου. Πάντως, και στην περίπτωση αυτή ο έλεγχος ασφαλείας έγινε σε σύγκριση με τους γνωστούς κινδύνους του «κλασσικού» τσιγάρου. Επομένως, δεν μιλάμε ουσιαστικά για «απόλυτη» ασφάλεια, αλλά για «σχετική» ασφάλεια. Επιπροσθέτως, δεν συμφωνούν όλοι οι ερευνητές, πως το IQUOS είναι τελικά «τόσο πιο ασφαλές», ενώ τονίζεται και η έλλειψη στοιχείων, που αφορούν τη μακροχρόνια επιρροή του στην υγεία (Ghazi και συνεργάτες, 2024). Έχει δε φανεί από παρατηρήσεις σε ποντίκια, πως η έκθεση στο αερόλυμα («ατμό») του IQUOS προκαλεί σημαντικό ερεθισμό στους πνεύμονες (Koike και συνεργάτες, 2022).

Λίγα λόγια για την ιστορία του καπνίσματος…

Η έναρξη της μαζικής παραγωγής τσιγάρων (σιγαρέτων) στα τέλη του 19ου αιώνα είχε καταλυτική επιρροή, όσον αφορά την κατανάλωση καπνικών προϊόντων, αλλά και όσον αφορά την αντιμετώπιση της συνήθεια αυτής από το κοινωνικό σύνολο. Εν συγκρίσει με τους «παραδοσιακούς» τρόπους κατανάλωσης καπνού, τα τσιγάρα ήταν καθαρά, εύχρηστα, σύγχρονα («μοντέρνα») και όλο και φθηνότερα. Εντούτοις, αν και το κάπνισμα των τσιγάρων άρχιζε να γίνεται όλο και πιο δημοφιλές στον ανδρικό πληθυσμό στις αρχές του 20ου αιώνα, εκφράζονταν κατά το ίδιο χρονικό διάστημα σημαντικές αντιδράσεις έναντι της συνήθειας αυτής. Το κάπνισμα θεωρείτο μία «ρυπαρή» (βρώμικη) συνήθεια, η οποία διέφθειρε τόσο τους άνδρες, όσο και τις γυναίκες και ομάδες γυναικών προωθούσαν τη λήψη αντικαπνιστικών μέτρων στις Η.Π.Α. και στον Καναδά. Έτσι οι εταιρείες καπνικών προϊόντων ανέλαβαν προωθητικές – διαφημιστικές δράσεις, προκειμένου να επιτευχθεί η διάδοση του καπνίσματος. Πάντως, αν και αρχικά στις διαφημιστικές αυτές εκστρατείες, συμμετείχαν όμορφες νεαρές γυναίκες, η στόχευση ήταν μάλλον προς τον ανδρικό πληθυσμό, ενώ δεν υπάρχουν στοιχεία, που να καταδεικνύουν, πως οι εταιρείες αυτές στόχευαν και σε γυναίκες. Παράλληλα το κάπνισμα από γυναίκες έφερε σημαντικό κοινωνικό στίγμα και αντιμετωπιζόταν ως «ελευθεριάζουσα» και σαφώς κατακριτέα συμπεριφορά (Amos & Haglund, 2000).

Όλα άλλαξαν μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν εξ ανάγκης η γυναίκες ανέλαβαν στην κοινωνία θέσεις, που έως τότε θεωρούνταν κατ’ εξοχήν «ανδρικές». Μετά το πέρας της δοκιμασίας αυτής για την ανθρωπότητα, οι γυναίκες, αφού «βγήκαν» από τα στενά «θηλυκά» πλαίσια άρχισαν να συμμετέχουν σε ένα κίνημα απελευθέρωσης, ενώ άρχισαν όλο και περισσότερες να ασχολούνται πλέον με τη μόδα και τα διάφορα κοινωνικά θέματα (Amos & Haglund, 2000).

Οι εταιρείες καπνικών θέλησαν συνειδητοποίησαν, πως μπορούσαν, αν κατάφερναν να πουλήσουν το προϊόν τους και στο γυναικείο πληθυσμό, να διπλασιάσουν κυριολεκτικά εν μία νυκτί την πελατεία τους. Για να το πετύχουν αυτό απευθύνθηκαν στον ανεψιό του Sigmund Freud, τον Edward Bernays, ο οποίος θεωρείται ο «πατέρας του σύγχρονου marketing και της προπαγάνδας» (βλ. εικόνα).

 

 

Ένα από τα γνωστότερα τεχνάσματα, που αυτός χρησιμοποίησε για να «αγγίξει την καρδιά» των γυναικών και να τις πείσει να ξεκινήσουν το κάπνισμα εκτελέστηκε το 1929 στη Νέα Υόρκη. Την Κυριακή του Πάσχα της χρονιάς εκείνης είχε προγραμματιστεί μία πολυδιαφημισμένη κοινωνική εκδήλωση. Ο Bernays προσέλαβε αρκετές ευπαρουσίαστες κοπέλες, στις οποίες εδόθη η οδηγία να ανάψουν τσιγάρο εν μέσω της εκδήλωσης. Το γεγονός είχε σημαντική κάλυψη από τις εφημερίδες, οι οποίες την επομένη έγραφαν, πως πολλές νέες γυναίκες κατά την πορεία, στην οποία συμμετείχαν στην Πέμπτη Λεωφόρο άρχισαν να καπνίζουν αφού άναψαν τους «πυρσούς της ελευθερίας» (torches of freedom) (επρόκειτο για τα τσιγάρα της εταιρείας Lucky Strike) διαμαρτυρόμενες για την ανισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών. Τα δημοσιεύματα προκάλεσαν έντονες συζητήσεις, το κάπνισμα τις συγκεκριμένης μάρκας αντιμετωπίστηκε ως «απελευθερωτική κίνηση» των γυναικών και οι πωλήσεις του συγκεκριμένου τσιγάρου μεταξύ των γυναικών εκτινάχθηκαν άμεσα (βλ. εικόνα) (Amos & Haglund, 2000).

 

 

 

Τι σχέση έχει αυτή η ιστορία με την προσπάθειά μου να κόψω το τσιγάρο;

Η ιστορία αυτή ενέχει ένα πολύ σημαντικό δίδαγμα.

Η έναρξη του καπνίσματος και εν πολλοίς, και η συνέχειά του συσχετίζεται σε σημαντικό βαθμό, αλλά όχι αποκλειστικά, με «ψυχολογικά σήματα», τα οποία είναι συχνά υποβολιμαία («κρυφά» – σήματα υποβολής).

Επομένως, και η επιτυχία στη διακοπή της βλαπτικής αυτής συνήθειας εξαρτάται κατά μείζονα λόγο από τη γνώση των «ψυχολογικών μηχανισμών», που «κρύβονται» πίσω από την επιθυμία για κάπνισμα. Η γνώση αυτή είναι και η βάση της απόκτησης των «ψυχολογικών εργαλείων» προκειμένου ο ενδιαφερόμενος να κόψει τελικά το τσιγάρο αφενός, αλλά και να εμείνει σε αυτήν την επιλογή του για πάντα αφετέρου.

Πώς εγώ, που θέλω να κόψω το τσιγάρο, μπορώ να αποκτήσω αυτά τα απαραίτητα «ψυχολογικά εργαλεία» και να πετύχω;

Η εκπαίδευση, που αποσκοπεί στη απόκτηση της γνώσης των «ψυχολογικών μηχανισμών» διαιώνισης της συνήθειας του καπνίσματος, αλλά και στην εκμάθηση των «ψυχολογικών εργαλείων», πάνω στα οποία θα στηριχθεί η διακοπή του, μπορεί να δοθεί μέσω της κλινικής ύπνωσης.

Κατ’ ουσίαν σε αυτή «συνδυάζεται» η ύπνωση με τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία.

Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία είναι ένα είδος ψυχοθεραπείας, το οποίο εστιάζει στον τρόπο, που οι σκέψεις, οι πεποιθήσεις και οι στάσεις ζωής ενός εκάστου επηρεάζουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του. Το συγκεκριμένο είδος θεραπείας αποσκοπεί στην απόκτηση εκ μέρους του θεραπευομένου δεξιοτήτων, χάρη στις οποίες αυτός θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει με τρόπο λειτουργικό διάφορες καταστάσεις, που ο ίδιος αντιλαμβάνεται ως προβληματικές. Εν ολίγοις, δια της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας εξετάζονται οι γνωσίες («ο τρόπος σκέψης») και οι συμπεριφορές («ο τρόπος δράσης») και αξιολογείται το κατά πόσον αυτές βοηθούν στην αντιμετώπιση των προκλήσεων της ζωής. Εν τέλει διερευνάται το ενδεχόμενο δυνατότητας εκτέλεσης τροποποιήσεων των γνωσιών και των συμπεριφορών, προκειμένου να καταστούν χρηστικές, αποτελεσματικές και λειτουργικές (Chand και συνεργάτες, 2023).

Η ύπνωση «εισάγει» το άτομο σε μία κατάσταση «τροποποιημένης συνειδητότητας», η οποία αποτελεί τμήμα της ανθρώπινης εμπειρίας. Σε τέτοια κατάσταση το άτομο εισέρχεται, όταν – για παράδειγμα – «ξεχνιέται» διαβάζοντας ένα καλό βιβλίο, οδηγεί ακολουθώντας μία γνωστή διαδρομή, προσεύχεται, διαλογίζεται ή όταν εμπλέκεται σε μία μονότονη ή δημιουργική δραστηριότητα (Williamson, 2019).

Όσο ο θεραπευόμενος είναι σε κατάσταση ύπνωσης, καθίσταται ανοικτός και δεκτικός στην υποβολή από το θεραπευτή. Δια της υποβολής ο θεραπευτής περιγράφει λεκτικά «μηνύματα» ή εικόνες, οι οποίες κατατείνουν («οδηγούν») σε ένα επιθυμητό αποτέλεσμα, όπως είναι η ανακούφιση από την ψυχική πίεση και το άγχος ή τον πόνο (Williamson, 2019).

Είναι αποτελεσματική η Κλινική Ύπνωση στη διακοπή του τσιγάρου;

Στη διεθνή βιβλιογραφία, μπορεί κανείς να βρει τόσο άρθρα (Carmody και συνεργάτες, 2008; Hasan και συνεργάτες, 2014; Green & Lynn, 2023; Batra και συνεργάτες, 2024) , όσο και επιστημονικά εγχειρίδια (Green & Jay, 2024), που εκθέτοντας στοιχεία, επιχειρηματολογούν υπέρ της αποτελεσματικότητας της κλινικής ύπνωσης στη διακοπή του καπνίσματος.

Ποιοι ασκούν τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία;

Σύμφωνα και με τις οδηγίες τόσο της Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας (National Health Service/ NHS), όσο και του Βασιλικού Κολλεγίου των Ψυχιάτρων (Royal College of Psychiatrists) (αμφότεροι είναι θεσμικοί φορείς του χώρου της υγείας στο Ηνωμένο Βασίλειο), υπνοθεραπεία ασκούν επαγγελματίες υγείας, όπως είναι οι ιατροί, οι οποίοι έχουν λάβει τη σχετική εκπαίδευση και πιστοποίηση, ενώ – ιδανικά – είναι και μέλη διεθνών οργανισμών, που σχετίζονται με την υπνοθεραπεία.

Δείτε ΕΔΩ πώς μπορούμε να σας βοηθήσουμε να κόψετε το κάπνισμα με την ιατρική κλινική ύπνωση!

Κλείστε ΕΔΩ το ραντεβού σας, για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα, που σας απασχολεί!

Δείτε και τα σχετικό videos, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο mothersblog.gr, στην ομάδα ειδικών του οποίου ανήκουμε!

 

Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας

 

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Amalia B, Fu M, Tigova O, Ballbè M, Paniello-Castillo B, Castellano Y, Vyzikidou VK, O’Donnell R, Dobson R, Lugo A, Veronese C, Pérez-Ortuño R, Pascual JA, Cortés N, Gil F, Olmedo P, Soriano JB, Boffi R, Ruprecht A, Ancochea J, López MJ, Gallus S, Vardavas C, Semple S, Fernández E; TackSHS Project Investigators. Exposure to secondhand aerosol from electronic cigarettes at homes: A real-life study in four European countries. Sci Total Environ. 2023 Jan 1;854:158668. doi: 10.1016/j.scitotenv.2022.158668. Epub 2022 Sep 12. PMID: 36099951.

Amos A, Haglund M. From social taboo to “torch of freedom”: the marketing of cigarettes to women. Tob Control. 2000 Mar;9(1):3-8. doi: 10.1136/tc.9.1.3. PMID: 10691743; PMCID: PMC1748294.

Batra A, Eck S, Riegel B, Friedrich S, Fuhr K, Torchalla I, Tönnies S. Hypnotherapy compared to cognitive-behavioral therapy for smoking cessation in a randomized controlled trial. Front Psychol. 2024 Feb 27;15:1330362. doi: 10.3389/fpsyg.2024.1330362. PMID: 38476396; PMCID: PMC10929270.

Carmody TP, Duncan C, Simon JA, Solkowitz S, Huggins J, Lee S, Delucchi K. Hypnosis for smoking cessation: a randomized trial. Nicotine Tob Res. 2008 May;10(5):811-8. doi: 10.1080/14622200802023833. PMID: 18569754.

Chand SP, Kuckel DP, Huecker MR. Cognitive Behavior Therapy. [Updated 2023 May 23]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470241/

Dai Y, Yang W, Song H, He X, Guan R, Wu Z, Jiang X, Li M, Liu P, Chen J. Long-term effects of chronic exposure to electronic cigarette aerosol on the cardiovascular and pulmonary system in mice: A comparative study to cigarette smoke. Environ Int. 2024 Mar;185:108521. doi: 10.1016/j.envint.2024.108521. Epub 2024 Mar 16. PMID: 38508052.

Doll R, Peto R, Boreham J, Sutherland I. Mortality in relation to smoking: 50 years’ observations on male British doctors. BMJ. 2004 Jun 26;328(7455):1519. doi: 10.1136/bmj.38142.554479.AE. Epub 2004 Jun 22. PMID: 15213107; PMCID: PMC437139.

ELSTAT, Single Integrated Metadata Structure, Health Survey, 2014

Felix AS, Yang HP, Gierach GL, Park Y, Brinton LA. Cigarette smoking and endometrial carcinoma risk: the role of effect modification and tumor heterogeneity. Cancer Causes Control. 2014 Apr;25(4):479-89. doi: 10.1007/s10552-014-0350-1. Epub 2014 Feb 1. PMID: 24487725; PMCID: PMC4151521.

GBD 2019 Tobacco Collaborators. Spatial, temporal, and demographic patterns in prevalence of smoking tobacco use and attributable disease burden in 204 countries and territories, 1990-2019: a systematic analysis from the Global Burden of Disease Study 2019. Lancet. 2021 Jun 19;397(10292):2337-2360. doi: 10.1016/S0140-6736(21)01169-7. Epub 2021 May 27. Erratum in: Lancet. 2021 Jun 19;397(10292):2336. doi: 10.1016/S0140-6736(21)01282-4. PMID: 34051883; PMCID: PMC8223261.

Ghazi S, Song MA, El-Hellani A. A scoping review of the toxicity and health impact of IQOS. Tob Induc Dis. 2024 Jun 3;22. doi: 10.18332/tid/188867. PMID: 38832049; PMCID: PMC11145630.

Green Joseph P., Jay Lynn Steven, “The Routledge International Handbook of Clinical Hypnosis” 1st Edition (2024), chapter “The Promise of Hypnosis Within CBT for Smoking Cessation”, Routledge ed, eBook ISBN 9781003449126

Green, J. P., & Lynn, S. J. (2023). Hypnosis for the treatment of smoking. In L. S. Milling (Ed.), Evidence-based practice in clinical hypnosis (pp. 163–192). American Psychological Association. https://doi.org/10.1037/0000347-007

Hasan FM, Zagarins SE, Pischke KM, Saiyed S, Bettencourt AM, Beal L, Macys D, Aurora S, McCleary N. Hypnotherapy is more effective than nicotine replacement therapy for smoking cessation: results of a randomized controlled trial. Complement Ther Med. 2014 Feb;22(1):1-8. doi: 10.1016/j.ctim.2013.12.012. Epub 2014 Jan 6. PMID: 24559809.

Jordan SJ, Whiteman DC, Purdie DM, Green AC, Webb PM. Does smoking increase risk of ovarian cancer? A systematic review. Gynecol Oncol. 2006 Dec;103(3):1122-9. doi: 10.1016/j.ygyno.2006.08.012. Epub 2006 Sep 26. PMID: 17005245.

Kathuria H. Electronic Cigarette Use, Misuse, and Harm. Med Clin North Am. 2022 Nov;106(6):1081-1092. doi: 10.1016/j.mcna.2022.07.009. Epub 2022 Oct 4. PMID: 36280334.

Koike S, Sato K, Sawa M, Inaba Y, Hattori K, Nakadate K, Ushiyama A, Ogasawara Y. Exposure to Heated Tobacco Products Aerosol Causes Acute Stress Responses in the Lung of Mouse. Antioxidants (Basel). 2022 Nov 25;11(12):2329. doi: 10.3390/antiox11122329. PMID: 36552537; PMCID: PMC9774187.

Lappas AS, Tzortzi AS, Konstantinidi EM, Dimou N, Behrakis PK. Factors Associated with Exposure to Passive Smoking among 12-18 year-old Students in Athens and Thessaloniki, Greece. Tobacco Prevention & Cessation. 2015;1(November):7. doi:10.18332/tpc/60652.

Malevolti MC, Lugo A, Scala M, Gallus S, Gorini G, Lachi A, Carreras G. Dose-risk relationships between cigarette smoking and cervical cancer: a systematic review and meta-analysis. Eur J Cancer Prev. 2023 Mar 1;32(2):171-183. doi: 10.1097/CEJ.0000000000000773. Epub 2022 Nov 10. PMID: 36440802.

Marques P, Piqueras L, Sanz MJ. An updated overview of e-cigarette impact on human health. Respir Res. 2021 May 18;22(1):151. doi: 10.1186/s12931-021-01737-5. PMID: 34006276; PMCID: PMC8129966.

Michas George , Emmanuella Magriplis, Renata Micha, Michail Chourdakis, Antonis Koutelidakis, George Dimitriadis, Demosthenes Panagiotakos, Antonis Zampelas, Prevalence and factors associated with smoking in a nationally representative sample of Greek adults: The Hellenic National Nutrition and Health Survey (HNNHS), Hellenic Journal of Cardiology, Volume 67, 2022, Pages 19-27, ISSN 1109-9666, https://doi.org/10.1016/j.hjc.2022.05.005. (https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1109966622000677)

Scala M, Bosetti C, Bagnardi V, Possenti I, Specchia C, Gallus S, Lugo A. Dose-response Relationships Between Cigarette Smoking and Breast Cancer Risk: A Systematic Review and Meta-analysis. J Epidemiol. 2023 Dec 5;33(12):640-648. doi: 10.2188/jea.JE20220206. Epub 2023 Oct 31. PMID: 36967121; PMCID: PMC10635814.

Terry, Paul D et al. “Cigarette smoking and the risk of endometrial cancer” The Lancet Oncology, Volume 3, Issue 8, 470 – 480

Trevisan C, Alessi A, Girotti G, Zanforlini BM, Bertocco A, Mazzochin M, Zoccarato F, Piovesan F, Dianin M, Giannini S, Manzato E, Sergi G. The Impact of Smoking on Bone Metabolism, Bone Mineral Density and Vertebral Fractures in Postmenopausal Women. J Clin Densitom. 2020 Jul-Sep;23(3):381-389. doi: 10.1016/j.jocd.2019.07.007. Epub 2019 Jul 10. PMID: 31350204.

van den Berg Martin , Majorie B.M. van Duursen, Mechanistic considerations for reduced endometrial cancer risk by smoking, Current Opinion in Toxicology, Volume 14, 2019, Pages 52-59, ISSN 2468-2020, https://doi.org/10.1016/j.cotox.2019.09.002. (https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S246820201930052X)

Weng W, Li H, Zhu S. An Overlooked Bone Metabolic Disorder: Cigarette Smoking-Induced Osteoporosis. Genes (Basel). 2022 Apr 30;13(5):806. doi: 10.3390/genes13050806. PMID: 35627191; PMCID: PMC9141076.

Williamson A. What is hypnosis and how might it work? Palliat Care. 2019 Jan 31;12:1178224219826581. doi: 10.1177/1178224219826581. PMID: 30728719; PMCID: PMC6357291.

Xu A, Duan K, Yang W, Feng G, Wu Z, Jiang X, Li M, Liu P, Chen J. The toxic effects of electronic cigarette aerosol and cigarette smoke on cardiovascular, gastrointestinal and renal systems in mice. Sci Rep. 2023 Jul 31;13(1):12366. doi: 10.1038/s41598-023-39201-7. PMID: 37524767; PMCID: PMC10390502.