Τι είναι ορμόνες;
Ο όρος ορμόνη είναι διεθνής (αγγλιστί «hormones») και προέρχεται από την ελληνική λέξη «ορμώ» ( = θέτω σε κίνηση, ξεκινάω).
Οι ορμόνες παράγονται από εξειδικευμένα όργανα του σώματος, τα οποία ονομάζονται αδένες και δια του αίματος μεταφέρονται σε όργανα «στόχους», τα οποία εντοπίζονται μακριά από τους αδένες.
Όταν οι ορμόνες έλθουν σε επαφή με το «όργανο – στόχο», τότε ενώνονται με συγκεκριμένες δομές, που εντοπίζονται στα κύτταρα του οργάνου αυτού. Οι δομές αυτές ονομάζονται υποδοχείς (βλ. εικόνα).
Η ένωση της ορμόνης με τους αντίστοιχους σε αυτήν υποδοχείς, θέτει σε λειτουργία συγκεκριμένες χημικές αντιδράσεις στα κύτταρα του οργάνου, επηρεάζοντας τη λειτουργία του. Οι ορμόνες λοιπόν, με τη δράση τους «θέτουν σε κίνηση» (εξού και το όνομά τους) συγκεκριμένες λειτουργίες των «οργάνων – στόχων».
Οι γυναικείες ορμόνες
Τόσο το σώμα του άνδρα, όσο και αυτό της γυναίκας παράγουν πλήθος ορμονών, οι οποίες ρυθμίζουν τις διάφορες λειτουργίες του. Στα πλαίσια του πονήματος αυτού θα επικεντρωθούμε στις λεγόμενες φυλετικές ορμόνες (sex hormones), οι οποίες ανήκουν στην «οικογένεια» των στεροειδών ορμονών. Οι ορμόνες αυτές με τη δράση καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό τη λειτουργία, αλλά και τη μορφολογία του γεννητικού συστήματος και όχι μόνο.
Διακρίνουμε τρεις κατηγορίες φυλετικών ορμονών:
• ανδρογόνα
• οιστρογόνα
• προγεσταγόνα
Τα ανδρογόνα ενίοτε καλούνται και «ανδρικές ορμόνες», ενώ τα οιστρογόνα και τα προγεσταγόνα «γυναικείες ορμόνες». Πράγματι τα ανδρογόνα (γνωστότερο εκ των οποίων είναι η τεστοστερόνη) παράγονται σε μεγαλύτερες ποσότητες από τον οργανισμό του άνδρα, ως επί το πλείστον στους όρχεις. Αντίθετα, και τα οιστρογόνα και τα προγεσταγόνα παράγονται σε μεγαλύτερες ποσότητες από τον οργανισμό της γυναίκας.
Εντούτοις, τόσο ο οργανισμός του άνδρα παράγει σε μικρότερες, αλλά μετρήσιμες ποσότητες «γυναικείες ορμόνες», όσο αντιστοίχως και ο οργανισμός της γυναίκας ανδρικές. Η ισορροπία μεταξύ «ανδρικών» και «γυναικείων» ορμονών είναι απαραίτητη για τη σωστή λειτουργία του γεννητικού συστήματος και οργανισμού στο σύνολό του.
Λίγα λόγια για την παραγωγή των φυλετικών ορμονών στη γυναίκα…
Η παραγωγή των φυλετικών ορμονών ξεκινάει με την είσοδο του κοριτσιού στην εφηβεία, οπότε και θα έχουμε τη σταδιακή μεταβολή του σώματός του από «παιδικό» σε «γυναικείο». Έχουμε τότε την εμφάνιση τριχοφυΐας ειδικά στην περιοχή του εφηβαίου και στις μασχάλες και την αύξηση του μεγέθους των μαστών. Το πιο «χαρακτηριστικό» ορόσημο όμως της εφηβείας είναι η πρώτη έμμηνος ρύση.
Τα προγεσταγόνα και τα οιστρογόνα παράγονται κατά κύριο λόγω από τις ωοθήκες και δια της δράσης τους ρυθμίζεται ο εμμηνορρυσιακός κύκλος. Έχει δε διατυπωθεί και η άποψη, πως δια της δράσης των ορμονών ρυθμίζεται και η ερωτική διάθεση της γυναίκας (Cappelletti & Wallen, 2016). Το γνωστότερο από τα προγεσταγόνα είναι η προγεστερόνη, ενώ από τα οιστρογόνα είναι η Οιστραδιόλη, που παράγεται κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ζωής της γυναίκας, η Οιστριόλη (παράγεται από τον πλακούντα στην εγκυμοσύνη) και η Οιστρόνη (είναι το κύριο οιστρογόνο μετά την εμμηνόπαυση).
Στις ωοθήκες πάντως έχουμε και την παραγωγή μικρών ποσοτήτων και ανδρογόνων (Burger , 2002; Cappelletti & Wallen, 2016). Ανδρογόνα στο γυναικείο οργανισμό παράγονται και από μικρούς αδένες, που εντοπίζονται στην κορυφή εκάστου νεφρού και ονομάζονται επινεφρίδια, αλλά και σε άλλους ιστούς, κυρίως στο ήπαρ και στο λιπώδη ιστό.
Μετά την είσοδο της γυναίκας στην εμμηνόπαυση, η ωοθηκική παραγωγή ορμονών σαφώς και κάμπτεται. Η κάμψη αυτή της παραγωγής ορμονών αντικατοπτρίζεται και στα χαμηλά ορμονικά επίπεδα στο αίμα της γυναίκας, όπως αυτά μετρώνται με αιματολογικές εξετάσεις κατά το διάστημα πριν από αυτήν καθαυτήν την εμμηνόπαυση, που ονομάζεται κλιμακτήριος.
Ποια σημάδια μας βοηθάνε να εξακριβώσουμε, αν το σώμα της γυναίκας βρίσκεται σε καλή ορμονική ισορροπία;
Με βάση τα προαναφερθέντα, θα μπορούσε να πει κανείς, πως το σώμα της γυναίκας βρίσκεται σε «καλή» ορμονική ισορροπία κατά βάσιν, αν η έμμηνος ρύση έρχεται ανά τακτά και προβλέψιμα χρονικά διαστήματα (δεν υπάρχει αστάθεια στην περίοδο δηλαδή). Θα μπορούσε κάποιος να αναφερθεί και στα καλά επίπεδα ερωτικής επιθυμίας, αλλά η διαδικασία αυτή επηρεάζεται και από ψυχολογικούς παράγοντες.
Επίσης, αξίζει να αναφερθούμε ειδικά στις γυναίκες, που βρίσκονται σε διαδικασία τεκνοποίησης, ήτοι προσπαθούν να επιτύχουν με το σύντροφό τους εγκυμοσύνη. Η επιτυχία της συγκεκριμένης διαδικασίας εξαρτάται και αυτή από την «καλή» ορμονική ισορροπία.
Η διατροφή επηρεάζει την ορμονική ισορροπία;
Δεν έχουμε εντοπίσει τροφές, η κατανάλωση των οποίων θα μπορούσε να επηρεάσει ουσιωδώς την ορμονική ισορροπία. Η διατροφή όμως εν γένει επηρεάζει την ορμονική ισορροπία, όταν η γυναίκα καταναλώνει υπερβολικά μεγάλες ποσότητες τροφής με αποτέλεσμα να υπερκαλύπτονται οι ανάγκες του σώματός της σε θρεπτικά συστατικά και ενέργεια και να οδηγείται στην παχυσαρκία. Η ορμονική ισορροπία είναι πιθανότερο να διαταραχθεί, όταν η γυναίκα είναι υπέρβαρη ή παχύσαρκη, με αποτέλεσμα να εκδηλωθούν διαταραχές της εμμήνου ρύσεως, αλλά και υπογονιμότητα.
Ποιο είναι το φυσιολογικό σωματικό βάρος;
Ένα βασικό εργαλείο μέτρησης, που χρησιμοποιείται στη διάγνωση της παχυσαρκίας είναι ο Δείκτης Μάζας/ Σώματος (Body Mass Index/ BMI). Ο δείκτης αυτός υπολογίζεται διαιρώντας το βάρος σε κιλά με το ύψος σε μέτρα υψωμένο στο τετράγωνο, οπότε η μονάδα του BMI είναι τα Kg/m^2. Ανάλογα με τη μέτρηση αυτή ο καθένας κατατάσσεται στις παρακάτω κατηγορίες (Panuganti και συνεργάτες, 2023):
• Λιποβαρής: BMI μικρότερος των 18,5 Kg/m^2
• Φυσιολογικό βάρος (Νορμοβαρής): BMI μεταξύ των 18,5Kg/m^2 και των 24,9Kg/m^2
• Υπέρβαρος: BMI μεταξύ των 25 Kg/m^2 και των 29,9 Kg/m^2
• Παχύσαρκος (τάξης 1): BMI μεταξύ των 30 Kg/m^2 και των 34,9 Kg/m^2
• Παχύσαρκος (τάξης 2): BMI μεταξύ των 35 Kg/m^2 και των 39,9 Kg/m^2
• Παχύσαρκος (τάξης 3): BMI μεγαλύτερος των 40 Kg/m^2
Σε μελέτη του 2006 (Kapantais και συνεργάτες, 2006), στα πλαίσια της οποίας ελήφθησαν υπόψη στοιχεία από το ιστορικό 17,341 ανδρών και γυναικών, που κατοικούσαν στην Ελλάδα και είχαν ηλικία μεταξύ των 20 και των 70 ετών, υπολογίστηκε, πως ο μέσος BMI ανήρχετο στα 26,5 (27,3 Kg/m^2 για τους άνδρες και 25,7 Kg/m^2 για τις γυναίκες). Το δε ποσοστό του πληθυσμού, που παρουσίαζε παχυσαρκία έφθανε το 22,5% (26% για τους άνδρες και 18.2% για τις γυναίκες), ενώ υπέρβαρο ήταν το 35,2% του πληθυσμού (41,1% των ανδρών και 29,9% των γυναικών). Τα δε ποσοστά παχυσαρκίας παρέμεναν περίπου σταθερά ανεξάρτητα από την ηλικία, ενώ τα αντίστοιχα ποσοστά μεταξύ των γυναικών παρουσίαζαν αυξητική τάση με την ηλικία.
Σε γενικές γραμμές θεωρούμε, πως η εκδήλωση της παχυσαρκίας συνδέεται με την «ανισορροπία» μεταξύ της προσλαμβανόμενης από την τροφή ενέργειας και της καταναλισκόμενης ενέργειας για την κάλυψη των σωματικών αναγκών. Η παχυσαρκία είναι μία πολυπαραγοντική νόσος και η ανάλυση των αιτίων της, που κατά περίπτωσιν είναι γενετικά, πολιτισμικά και κοινωνικά, κείται πέραν του σκοπού στου παρόντος πονήματος. Άλλα αίτια της παχυσαρκίας περιλαμβάνουν τη μειωμένη σωματική δραστηριότητα, τις διαταραχές ύπνου, ενδοκρινικές διαταραχές, λήψη κάποιων τύπων φαρμακευτικής αγωγής, αλλά και την κατανάλωση τροφίμων, που έχουν υποστεί έντονη επεξεργασία και χαρακτηρίζονται από την εξαιρετικά υψηλή περιεκτικότητά τους σε υδατάνθρακες (Panuganti και συνεργάτες, 2023).
Η παχυσαρκία συνδέεται με την εκδήλωση διαταραχών στην έμμηνο ρύση
Ο λιπώδης ιστός δεν είναι «αδρανής», αλλά στην πραγματικότητα είναι έδρα παραγωγής διαφόρων μορίων, τα οποία με τη βιολογική τους δράση παρεμποδίζουν την ορθή λειτουργία του σώματος με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι πιθανότητες εκδήλωσης αντίστασης στην ινσουλίνη, φλεγμονής, υπέρτασης, στεφανιαίας νόσου, αγγειακών νόσων, διαταραχών στο μηχανισμό πήξης του αίματος, ενώ παράλληλα παρεμποδίζεται και η παραγωγή ωρίμων ωαρίων από τις ωοθήκες (Silvestris και συνεργάτες, 2018). Εξαιτίας επομένως της παχυσαρκίας αυξάνεται η πιθανότητα εκδήλωσης των λεγόμενων ανωοθυλακιορρηκτικών κύκλων, ήτοι περιόδων, κατά τις οποίες δεν έχουμε την παραγωγή ωρίμων ωαρίων.
Χαρακτηριστικά, αναφέρουμε μελέτη με 1200 συμμετέχουσες, στα πλαίσια της οποίας οι επιστήμονες διαπίστωσαν για μία εισέτι φορά την συσχέτιση μεταξύ παχυσαρκίας και ανωοθυλακιορρηκτικών κύκλων (Bloom και συνεργάτες, 2021).
Οι ανωοθυλακιορρηκτικοί κύκλοι εκδηλώνονται ως διαταραχές στην έμμηνο ρύση (Zhou & Yang, 2020) και Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών με αστάθεια της περιόδου, παράταση του διαστήματος μεταξύ των περιόδων, αλλά και με αυξημένη ροή κατά την περίοδο (Itriyeva, 2022). Αξίζει να σημειωθεί, πως επιστήμονες σημειώνουν, ότι ενδεχομένως, η παχυσαρκία να μην συνδέεται τόσο με ουσιώδη παράταση του μεταξύ των περιόδων διαστήματος, αλλά με σημαντική απώλεια αίματος κατά την εμμηνορρυσία (Tang και συνεργάτες, 2020).
Η παχυσαρκία συνδέεται με την εκδήλωση υπογονιμότητας στη γυναίκα
Ως υπογονιμότητα σε γυναίκες με ηλικία μικρότερη των 35 ετών ορίζεται η αδυναμία επίτευξης κύησης μετά από ένα έτος, κατά το οποίο το ζευγάρι είχε επαφές άνευ προφυλάξεων ή η γυναίκα υπεβλήθη κατ’ επανάληψη σε θεραπεία γονιμότητας μέσω της δωρεάς σπέρματος. Αν η ηλικία της γυναίκας υπερβαίνει τα 35 έτη, τότε το εν λόγω διάστημα μειώνεται από το έτος στους 6 μήνες (Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine, 2013).
Γυναίκες με BMI>30 έχει υπολογισθεί, πως είναι κατά 62% πιθανότερο να αντιμετωπίσουν πρόβλημα γονιμότητας (Al-Lami και συνεργάτες, 2022). Η παχυσαρκία εξάλλου συσχετίζεται με την αύξηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης διαταραχών στο μεταβολισμό, όπως είναι ο διαβήτης. Θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει, πως η γονιμότητα των παχύσαρκων γυναικών, που είναι «μεταβολικά υγιείς», δηλαδή δεν παρουσιάζουν κάποια μεταβολική παθολογία, μένει κατ’ ουσίαν ανεπηρέαστη. Εντούτοις, μελέτη, στα πλαίσια της οποίας ελήφθη υπόψιν το ιστορικό πλέον των 3.500 γυναικών ηλικίας από 20 έως 45 ετών κατέδειξε, πως και οι «μεταβολικά υγιείς» παχύσαρκες γυναίκες είναι πιθανότερο να παρουσιάσουν υπογονιμότητα (Tang και συνεργάτες, 2023).
Οι παχύσαρκες γυναίκες άλλωστε, οι οποίες χρειάζεται τελικά να καταφύγουν σε μεθόδους υποβοηθουμένης αναπαραγωγής, όπως είναι η εξωσωματική γονιμοποίηση, προκειμένου να αποκτήσουν παιδί, έχουν χαμηλότερες πιθανότητες να δουν τις προσπάθειές τους τελικά να ευοδώνονται (Gambineri και συνεργάτες, 2019). Μάλιστα, όχι μόνον οι παχύσαρκες, αλλά και οι υπέρβαρες γυναίκες είναι πιθανότερο να μην έχουν ικανοποιητικά αποτελέσματα μετά από θεραπεία υποβοηθουμένης αναπαραγωγής (Rittenberg και συνεργάτες, 2011).
Επομένως, αν θέλετε να κάνετε κάποιες αλλαγές στη διατροφή σας, οι οποίες θα μπορούσαν να ωφελήσουν την ορμονική σας ισορροπία, φροντίστε, αν έχετε παραπανίσια κιλά, να χάσετε βάρος!
Η απώλεια βάρους συστήνεται ως η βασική στρατηγική στα πλαίσια της βελτίωσης της γονιμότητας των παχύσαρκων γυναικών, αφού έχει αποδειχθεί, πως χάρη σε αυτή αυξάνονται σημαντικά οι πιθανότητες οι γυναίκες αυτές να αποκτήσουν τελικά παιδί (Broughton & Moley, 2017; Silvestris και συνεργάτες, 2018; Marinelli και συνεργάτες, 2022; Gautam και συνεργάτες, 2023; Clemente-Suárez και συνεργάτες, 2023; Zheng και συνεργάτες, 2024)
Αντίστοιχα, η απώλεια βάρους ειδικά σε γυναίκες με Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών είναι το πρώτο μέτρο, που συνιστάται, προκειμένου να επανέλθει η ρυθμικότητα της εμμηνορρυσίας τους (Ornstein και συνεργάτες, 2011; Marzouk και συνεργάτες, 2015; Ko και συνεργάτγες, 2017).
Πώς μπορώ να χάσω βάρος;
Δεν υπάρχει μέθοδος απώλειας βάρους, η οποία δεν περιλαμβάνει κάποιου είδους «παρέμβαση» στον τρόπο διατροφής του ενδιαφερομένου (Freire, 2020; Kim, 2021). Είναι σημαντικό επομένως να μεταβληθεί η «διατροφική συμπεριφορά» του ατόμου, που ζητά να χάσει βάρος.
Από την ανάγνωση της διεθνούς ιατρικής βιβλιογραφίας προκύπτει, πως η υποβολή σε Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία (ονομάζεται και «Κλινική Ύπνωση») των παχύσαρκων ατόμων οδηγεί σε βελτίωση των διατροφικών συνηθειών (Roslim και συνεργάτες, 2020; Delestre και συνεργάτες, 2022) και απώλεια βάρους (Erşan & Erşan, 2020; Roslim και συνεργάτες, 2022).
Τι είναι η κλινική ύπνωση;
Ο πλήρης τίτλος της εν λόγω μεθόδου είναι «Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία». Κατ’ ουσίαν σε αυτή «συνδυάζεται» η ύπνωση με τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία.
Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία είναι ένα είδος ψυχοθεραπείας, το οποίο εστιάζει στον τρόπο, που οι σκέψεις, οι πεποιθήσεις και οι στάσεις ζωής ενός εκάστου επηρεάζουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του. Το συγκεκριμένο είδος θεραπείας αποσκοπεί στην απόκτηση εκ μέρους του θεραπευομένου δεξιοτήτων, χάρη στις οποίες αυτός θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει με τρόπο λειτουργικό διάφορες καταστάσεις, που ο ίδιος αντιλαμβάνεται ως προβληματικές. Εν ολίγοις, δια της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας εξετάζονται οι γνωσίες («ο τρόπος σκέψης») και οι συμπεριφορές («ο τρόπος δράσης») και αξιολογείται το κατά πόσον αυτές βοηθούν στην αντιμετώπιση των προκλήσεων της ζωής. Εν τέλει διερευνάται το ενδεχόμενο δυνατότητας εκτέλεσης τροποποιήσεων των γνωσιών και των συμπεριφορών, προκειμένου να καταστούν χρηστικές, αποτελεσματικές και λειτουργικές (Chand και συνεργάτες, 2023).
Στα πλαίσια της «Γνωσιακής Συμπεριφορικής Κλινικής Υπνοθεραπείας» η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία συνδυάζεται με την Κλινική Ύπνωση. Ο όρος Κλινική Ύπνωση θεωρείται πρακτικά ταυτόσημος με τον όρο Υπνοθεραπεία (Geagea και συνεργάτες, 2024). Ως ύπνωση ορίζεται μία κατάσταση, στην οποία το άτομο βρίσκεται σε εγρήγορση (είναι ξύπνιο) και εν πλήρει συνειδήσει (έχει αντίληψη της κατάστασης), ενώ η προσοχή του έχει αποσπασθεί από το άμεσο περιβάλλον και έχει εστιασθεί σε «εσωτερικές εμπειρίες», όπως συναισθήματα, γνωσίες ή εικόνες (Heap, 2012).
Η ύπνωση «εισάγει» το άτομο σε μία κατάσταση «τροποποιημένης συνειδητότητας», η οποία αποτελεί τμήμα της ανθρώπινης εμπειρίας. Σε τέτοια κατάσταση το άτομο εισέρχεται, όταν – για παράδειγμα – «ξεχνιέται» διαβάζοντας ένα καλό βιβλίο, οδηγεί ακολουθώντας μία γνωστή διαδρομή, προσεύχεται, διαλογίζεται ή όταν εμπλέκεται σε μία μονότονη ή δημιουργική δραστηριότητα (Williamson, 2019).
Όσο ο θεραπευόμενος είναι σε κατάσταση ύπνωσης, καθίσταται ανοικτός και δεκτικός στην υποβολή από το θεραπευτή. Δια της υποβολής ο θεραπευτής περιγράφει λεκτικά «μηνύματα» ή εικόνες, οι οποίες κατατείνουν («οδηγούν») σε ένα επιθυμητό αποτέλεσμα, όπως είναι η ανακούφιση από την ψυχική πίεση και το άγχος ή τον πόνο (Williamson, 2019).
Η ύπνωση εξάλλου έχει περιγραφεί ως μία «συμφωνία» μεταξύ υπνοθεραπευτή και θεραπευομένου, προκειμένου ο δεύτερος να υποβληθεί σε μία ψυχοθεραπευτική τεχνική, στα πλαίσια της οποίας θα χρησιμοποιηθεί η υποβολή προκειμένου να επιτευχθούν μεταβολές στην αίσθηση, αντίληψη, γνωσία, συναισθηματική κατάσταση, διάθεση ή συμπεριφορά (Montgomery και συνεργάτες, 2002). Είναι επομένως σημαντικό να γίνει κατανοητό, πως οι όποιες αλλαγές επιτυγχάνονται δια της ύπνωσης προϋποθέτουν τη σύμφωνη γνώμη και ευθαρσώς διατυπωμένη συγκατάθεση του θεραπευομένου.
Ποιοι ασκούν τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία;
Σύμφωνα και με τις οδηγίες τόσο της Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας (National Health Service/ NHS), όσο και του Βασιλικού Κολλεγίου των Ψυχιάτρων (Royal College of Psychiatrists) (αμφότεροι είναι θεσμικοί φορείς του χώρου της υγείας στο Ηνωμένο Βασίλειο), υπνοθεραπεία ασκούν επαγγελματίες υγείας, όπως είναι οι ιατροί, οι οποίοι έχουν λάβει τη σχετική εκπαίδευση και πιστοποίηση, ενώ – ιδανικά – είναι και μέλη διεθνών οργανισμών, που σχετίζονται με την υπνοθεραπεία.
Δείτε ΕΔΩ πώς μπορείτε να χάσετε βάρος χάρη στην Ιατρική Κλινική Ύπνωση!
Δείτε και το σχετικό video, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο mothersblog.gr, στην ομάδα ειδικών του οποίου ανήκουμε!
Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Al-Lami RA, Taha SA, Jalloul RJ, Salih SM. Obesity in Infertile Women, a Cross-Sectional Study of the United States Using NSFG 2011-2019. Reprod Sci. 2022 May;29(5):1449-1456. doi: 10.1007/s43032-021-00777-y. Epub 2021 Nov 3. PMID: 34731458.
Bloom MS, Perkins NJ, Sjaarda LA, Mumford SL, Ye A, Kim K, Kuhr DL, Nobles CJ, Connell MT, Schisterman EF. Adiposity is associated with anovulation independent of serum free testosterone: A prospective cohort study. Paediatr Perinat Epidemiol. 2021 Mar;35(2):174-183. doi: 10.1111/ppe.12726. Epub 2020 Oct 26. PMID: 33107110; PMCID: PMC7878298.
Broughton DE, Moley KH. Obesity and female infertility: potential mediators of obesity’s impact. Fertil Steril. 2017 Apr;107(4):840-847. doi: 10.1016/j.fertnstert.2017.01.017. Epub 2017 Mar 11. PMID: 28292619.
Burger HG. Androgen production in women. Fertil Steril. 2002 Apr;77 Suppl 4:S3-5. doi: 10.1016/s0015-0282(02)02985-0. PMID: 12007895.
Cappelletti M, Wallen K. Increasing women’s sexual desire: The comparative effectiveness of estrogens and androgens. Horm Behav. 2016 Feb;78:178-93. doi: 10.1016/j.yhbeh.2015.11.003. Epub 2015 Nov 14. PMID: 26589379; PMCID: PMC4720522.
Chand SP, Kuckel DP, Huecker MR. Cognitive Behavior Therapy. [Updated 2023 May 23]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470241/
Clemente-Suárez VJ, Redondo-Flórez L, Beltrán-Velasco AI, Martín-Rodríguez A, Martínez-Guardado I, Navarro-Jiménez E, Laborde-Cárdenas CC, Tornero-Aguilera JF. The Role of Adipokines in Health and Disease. Biomedicines. 2023 Apr 27;11(5):1290. doi: 10.3390/biomedicines11051290. PMID: 37238961; PMCID: PMC10216288.
Delestre F, Lehéricey G, Estellat C, Diallo MH, Hansel B, Giral P. Hypnosis reduces food impulsivity in patients with obesity and high levels of disinhibition: HYPNODIET randomized controlled clinical trial. Am J Clin Nutr. 2022 Jun 7;115(6):1637-1645. doi: 10.1093/ajcn/nqac046. Erratum in: Am J Clin Nutr. 2022 Oct 6;116(4):1187. doi: 10.1093/ajcn/nqac226. PMID: 35170724.
Erşan S, Erşan EE. Effects of Hypnotherapy on Weight Loss and thus on Serum Leptin, Adiponectin, and Irisin Levels in Obese Patients. J Altern Complement Med. 2020 Nov;26(11):1047-1054. doi: 10.1089/acm.2020.0104. Epub 2020 Jul 21. PMID: 32716207.
Freire R. Scientific evidence of diets for weight loss: Different macronutrient composition, intermittent fasting, and popular diets. Nutrition. 2020 Jan;69:110549. doi: 10.1016/j.nut.2019.07.001. Epub 2019 Jul 4. PMID: 31525701.
Gambineri A, Laudisio D, Marocco C, Radellini S, Colao A, Savastano S; Obesity Programs of nutrition, Education, Research and Assessment (OPERA) group. Female infertility: which role for obesity? Int J Obes Suppl. 2019 Apr;9(1):65-72. doi: 10.1038/s41367-019-0009-1. Epub 2019 Apr 12. PMID: 31391925; PMCID: PMC6683114.
Gautam D, Purandare N, Maxwell CV, Rosser ML, O’Brien P, Mocanu E, McKeown C, Malhotra J, McAuliffe FM; FIGO Committee on Impact of Pregnancy on Long-term Health and the FIGO Committee on Reproductive Medicine, Endocrinology and Infertility. The challenges of obesity for fertility: A FIGO literature review. Int J Gynaecol Obstet. 2023 Jan;160 Suppl 1(Suppl 1):50-55. doi: 10.1002/ijgo.14538. PMID: 36635080; PMCID: PMC10107441.
Geagea D, Ogez D, Kimble R, Tyack Z. Redefining hypnosis: A narrative review of theories to move towards an integrative model. Complement Ther Clin Pract. 2024 Feb;54:101826. doi: 10.1016/j.ctcp.2023.101826. Epub 2023 Dec 30. PMID: 38199053.
Heap, M. (2012). Hypnotherapy: A Handbook: A handbook. McGraw-Hill Education (UK).
Itriyeva K. The effects of obesity on the menstrual cycle. Curr Probl Pediatr Adolesc Health Care. 2022 Aug;52(8):101241. doi: 10.1016/j.cppeds.2022.101241. Epub 2022 Jul 21. PMID: 35871162; PMCID: PMC9449629.
Kim JY. Optimal Diet Strategies for Weight Loss and Weight Loss Maintenance. J Obes Metab Syndr. 2021 Mar 30;30(1):20-31. doi: 10.7570/jomes20065. PMID: 33107442; PMCID: PMC8017325.
Ko KM, Han K, Chung YJ, Yoon KH, Park YG, Lee SH. Association between Body Weight Changes and Menstrual Irregularity: The Korea National Health and Nutrition Examination Survey 2010 to 2012. Endocrinol Metab (Seoul). 2017 Jun;32(2):248-256. doi: 10.3803/EnM.2017.32.2.248. PMID: 28685514; PMCID: PMC5503870.
Marinelli S, Napoletano G, Straccamore M, Basile G. Female obesity and infertility: outcomes and regulatory guidance. Acta Biomed. 2022 Aug 31;93(4):e2022278. doi: 10.23750/abm.v93i4.13466. PMID: 36043953; PMCID: PMC9534231.
Marzouk TM, Sayed Ahmed WA. Effect of Dietary Weight Loss on Menstrual Regularity in Obese Young Adult Women with Polycystic Ovary Syndrome. J Pediatr Adolesc Gynecol. 2015 Dec;28(6):457-61. doi: 10.1016/j.jpag.2015.01.002. Epub 2015 Jan 7. PMID: 26298524.
Montgomery GH, Weltz CR, Seltz M, Bovbjerg DH. Brief presurgery hypnosis reduces distress and pain in excisional breast biopsy patients. Int J Clin Exp Hypn. 2002 Jan;50(1):17-32. doi: 10.1080/00207140208410088. PMID: 11778705.
Ornstein RM, Copperman NM, Jacobson MS. Effect of weight loss on menstrual function in adolescents with polycystic ovary syndrome. J Pediatr Adolesc Gynecol. 2011 Jun;24(3):161-5. doi: 10.1016/j.jpag.2011.01.002. Epub 2011 Mar 21. PMID: 21419674.
Panuganti KK, Nguyen M, Kshirsagar RK. Obesity. [Updated 2023 Aug 8]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459357/
Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine. Definitions of infertility and recurrent pregnancy loss: a committee opinion. Fertil Steril. 2013 Jan;99(1):63. doi: 10.1016/j.fertnstert.2012.09.023. Epub 2012 Oct 22. PMID: 23095139.
Rittenberg V, Seshadri S, Sunkara SK, Sobaleva S, Oteng-Ntim E, El-Toukhy T. Effect of body mass index on IVF treatment outcome: an updated systematic review and meta-analysis. Reprod Biomed Online. 2011 Oct;23(4):421-39. doi: 10.1016/j.rbmo.2011.06.018. Epub 2011 Jul 28. PMID: 21885344.
Roslim NA, Ahmad A, Mansor M, Aung MMT, Hamzah F, Hassan H, Lua PL. Hypnotherapy for overweight and obese patients: A narrative review. J Integr Med. 2021 Jan;19(1):1-5. doi: 10.1016/j.joim.2020.10.006. Epub 2020 Oct 22. PMID: 33162374.
Roslim NA, Ahmad A, Mansor M, Aung MMT, Hamzah F, Shahril MR, Lua PL. Does hypnosis result in greater weight loss compared to conventional approach? Am J Clin Hypn. 2022 Oct;65(2):99-109. doi: 10.1080/00029157.2021.2010642. Epub 2022 Feb 2. PMID: 35108492.
Silvestris E, de Pergola G, Rosania R, Loverro G. Obesity as disruptor of the female fertility. Reprod Biol Endocrinol. 2018 Mar 9;16(1):22. doi: 10.1186/s12958-018-0336-z. PMID: 29523133; PMCID: PMC5845358.
Silvestris E, de Pergola G, Rosania R, Loverro G. Obesity as disruptor of the female fertility. Reprod Biol Endocrinol. 2018 Mar 9;16(1):22. doi: 10.1186/s12958-018-0336-z. PMID: 29523133; PMCID: PMC5845358.
Tang J, Xu Y, Wang Z, Ji X, Qiu Q, Mai Z, Huang J, Ouyang N, Chen H. Association between metabolic healthy obesity and female infertility: the national health and nutrition examination survey, 2013-2020. BMC Public Health. 2023 Aug 10;23(1):1524. doi: 10.1186/s12889-023-16397-x. PMID: 37563562; PMCID: PMC10416469.
Tang Y, Chen Y, Feng H, Zhu C, Tong M, Chen Q. Is body mass index associated with irregular menstruation: a questionnaire study? BMC Womens Health. 2020 Oct 8;20(1):226. doi: 10.1186/s12905-020-01085-4. PMID: 33032583; PMCID: PMC7545932.
Williamson A. What is hypnosis and how might it work? Palliat Care. 2019 Jan 31;12:1178224219826581. doi: 10.1177/1178224219826581. PMID: 30728719; PMCID: PMC6357291.
Zheng L, Yang L, Guo Z, Yao N, Zhang S, Pu P. Obesity and its impact on female reproductive health: unraveling the connections. Front Endocrinol (Lausanne). 2024 Jan 9;14:1326546. doi: 10.3389/fendo.2023.1326546. PMID: 38264286; PMCID: PMC10803652.
Zhou X, Yang X. Association between obesity and oligomenorrhea or irregular menstruation in Chinese women of childbearing age: a cross-sectional study. Gynecol Endocrinol. 2020 Dec;36(12):1101-1105. doi: 10.1080/09513590.2020.1803823. Epub 2020 Aug 12. PMID: 32783549.
